Senpere

Senpere
Lapurdi, Euskal Herria
Senpereko Jondoni Petri eliza
Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Lapurdi
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Uztaritze-Errobi eta Urdazuri ibarrak
Izen ofiziala	Saint-Pée-sur-Nivelle
Auzapeza	Dominique Idiart ( DVG)Christine Bessonart (2008-2014)
Posta kodea	64310
INSEE kodea	64495
Herritarra	senpertar
Kokapena
Koordenatuak	43°21′24″N 1°33′02″W / 43.3567°N 1.5506°W / 43.3567; -1.5506
Azalera	65,08 km2
Garaiera	10-227 metro
Demografia
Biztanleria	6.888 (2018:  68)
3.458 (%48,2)   (%47,3) 3.391
Dentsitatea	92,29 biztanle/km²
Zahartzea[1]	% 25,37
Ugalkortasuna[1]	‰ 50,57
Ekonomia
Jarduera[1]	% 74,61 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 3,51 (2011)
Langabezia[1]	% 5,51 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 20,19 (2010)
Erabilera	% 2,45 (2011)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.saint-pee-sur-nivelle.com

Senpere Lapurdiko erdialdeko udalerri bat da, Uztaritzeko kantonamendukoa, Lapurdi Erdialdekoa. Lapurdiko udalerri handienetakoa da hedaduraz.

Izena

Herriaren izena gaur egun Senpere da euskaraz, Saint-Pée-sur-Nivelle frantsesez, Sent Pèr de Nivela okzitanieraz eta San Per d'Ibarra aragoieraz. Historian, izenak itxura hauek izan ditu:^[2]

• Sanctus Petrus d'Ivarren (1233, Baionako eskutitzak^[3]),
• S-Pé (1650, Gouvernement Général de Guienne et Guascogne et Pays circonvoisins eskutitza),
• Sainct-Pee de Labour (1690^[2], Cantelliren eskutitzak),
• Saint-Pee-d'Ibarren (1736^[2], Baionako elizbarrutiaren erregistroa^[4]) eta
• Beaugard (1793^[2]). Batzuetan Saint-Pée-d'Ibarren ere izan du izena^[5], egun Ibarron auzoak mantendu duen izena.

Auzoen toponimoak ere urteen joanean aldatu dira:

• Amotze 1506an izan zen aipatua^[2] (Languedocen baimenak^[6]).
• Ibarrunek, berriz, itxura bi izan ditu: Ibarre en Labort eta Ybarre (1450^[2] biak, Nafarroako paperak^[7]).
• Ihintz Ihins izan du izena (1863, Raymondek aipatua^[2]).
• Olha (1863, Raymondek aipatua^[2]) frantsesez Ola da.
• Azkenekoz, Urguri Urgoury izan da (1863, Raymondek aipatua^[2]).

Geografia

Ingurune naturala

Hiru ibai aipagarrik gurutzatzen dute udalerria:^[8] Urdazuri, Ixakahandia erreka eta Uhabiak.

Udalerriko lurretan, Urdazuri edo Ugarana ibaira (frantsesez: Nivelle) Lizuniako, Opalazioko, Uzkaingo, Arraioko, Xuhailko, Etxeberriko , Tontoloko eta Amezpetuko errekak isurtzen dira.

Uhabia ibaia aldiz, udalerriko lurretan bertara isurtzen diren Zirikolatzeko erreka (eta bere ibaiadarrak), Besaingo erreka eta Uroneko errekaz elikaturik dago.

Ostolapeko erreka, Basarun ibaira txikira isurtzen da udalerriko lurretan.

Urloko erreka, Errobi ibaiaren zeharkako ibaiadarra dena ere udalerritik igarotzen da.

Horretaz gain, herrigune nagusitik ekialdera Senpereko aintzira dago.

Udalerri mugakideak

• Ahetze eta Arrangoitze iparraldean.
• Donibane Lohizune eta Azkaine mendebaldean.
• Sara, Urdazubi eta Zugarramurdi (azken biak Nafarroa Garaian) hegoaldean.
• Uztaritze, Zuraide eta Ainhoa ekialdean.

Etxeak eta auzoak

Historia

1790ean, Senpere Uztaritzeko barrutiaren menekoa zen kantonamendu bateko buru izan zen. Kantonamendu horretan, Ahetze eta Senpere udalerriak zeuden sarturik.^[2]

Uholdeek herrian kalte handiak egin dituzte, 1983ko abuztuaren 26an eta 2007ko maiatzaren 4an, besteak beste.^[9]

Ekonomia

Senpereko merkatua XIX. mendean hasi zen garrantzia hartzen, Sarakoaren bizkarrean^[5]. Udalerria Ezpeletako piperraren sor-markaren lurraldearen barruan dago.

Udalerrian 1983an, Woolmarken logoa osatzen zuten ardien fotografia atera zuten^[10].

Demografia

XIX. mendearen erdialdean 2.700 biztanle izatera iritsi zen Senpere. Hurrengo hamarkadetan, berriz, beheranzko joera txikia izan zuen biztanle kopuruak eta 1960ko hamarkadan 2.200 biztanleraino jaitsi zen. Haatik, ordutik aurrera biztanle emendio handia gertatu zen eta XXI. mendearen lehen hamarkadarako populazioa ia hirukoiztu zen, 6.000 biztanleen maila gaindituz.

Senpereko biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Politika

Agintaldia	Auzapeza	Alderdia
1892-1919	Pascal Lahetjuzan
1919-1935	Dominique Dufau
1935-1941	Gratien Dorrisboure
1941-1944	Bernard Bastres
1944-1953	Gratien Dorrisboure
1953-1977	Charles Cami
1977-1995	Germain Ezponda
1995-2001	Pierre Hirigoien
2001-2014	Christine Bessonart	[11]
2014-	Pierre-Marie Nousbaum	DVD

Azpiegiturak

Hezkuntza

Senperek baditu haur-eskola bi —publikoa eta pribatua (Saint-Joseph)—, kolegio pribatu bat (Arretxea), nekazaritza-lizeo pribatu bat (Saint-Christophe) eta ikastola^[12] bat.

Garraiobideak

D3, D4, D255, D305, D307, D855, D856 eta D918 departamendu errepideak udalerritik igarotzen dira.

Kultura

Euskara

1968an, 2.422 biztanleetatik 2.050 euskaldunak ziren, herriko euskalkia lapurtera izanik^[15]. Uztarite inguruko hizkera^[16][17] mintzatzen da herrian.

Phillippe Veyrinek^[5] herria buruzko euskarazko esaera zahar hau aipatzen du: Senpertarrak, belhaun buru handiak.

Kirolak

Gantxiki Harotza senperetar gazteak 1857 edo 1858an, eskumuturrean gaztainondoko adarrak jarri eta xistera asmatu zuen.^[5]

Herriko Saint-Pée Union Club errugbi taldeak Frantziako 3. maila federalean jokatzen du.

2018ko Frantziako Tourreko azkenaurreko etapa bertan abiatu zen, uztailaren 28an.

Jaiak

Senpereko bestak ekainaren 29an ospatzen dira, Jondoni Petri egunez.

Horrez gain, urtero Seaskak antolatutako Herri Urrats Ipar Euskal Herriko ikastolen jaialdia bertako aintziraren inguruan ospatzen da.

Ondasun nabarmenak

• Larreondoan gaztelu zahar bat dago, 85 metroko altueran.
• Ur-errotak: Ibarrun auzoarena 1652an auzolanean eraikia izan zen, jauntxoen arrunkeria-eskubidea urratuz. Senpereko jaunek hiru errota zuten. Eraiki zenean, jauntxoek protesta egin eta herriak haiekin akordio bat lortu zuen.^[5] Atean duen inskripziok honela dio: Hau da errota senpereco herriac eraguinaracia. 1652.^[5]
• Senpereko Jondoni Petri eliza,^[18] XVIII. mendeko erretaulaz hornitua.^[19]
• Senpereko gaztelua, non Pierre de Lancre 1609an bizi zen, Lapurdiko ezagunenetakoa. Herriaren ekialdean dago.

• 
  Senpereko eliza
• 
  Senpereko gazteluaren hondakinak
• 
  Pilotalekua
• 
  Aintzira
• 
  Ibarrun auzoko pilotalekua
• 
  Senpereko herriko etxea

Senpertar ospetsuak

• Joanes Etxakon (1490-1535), Senpereko jauna, Nafarroako defentsan aritu zena.
• Grazian Adema "Zaldubi" (1828-1907), idazlea.
• Jean Barbier (1875-1931), apaiza eta euskal idazlea.
• Matxin Irabola (1879-1935), bertsolaria.
• Gantxiki Harotza, xisteraren asmatzailea.
• Dominique Dufau^[20] (1880-1956) notarioa eta auzapeza
• Christophe Dufau^[20] (1888-1922) medikua
• Henri Duhau (1942-), idazlea, ohorezko euskaltzaina.
• Charles Ollivon (1993- ), errugbilaria.

Herri eta hiri senidetuak

•  Altsasu (Nafarroa Garaia)^[21]

Erreferentziak

Ikus, gainera

• Senpereko aintzira
• Ezpeletako piperra

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Lapurdi

• (Frantsesez) Udalaren webgunea.
• Ttipi-ttapa, eskualdeko hedabidea.
• Senpereko gazteluari buruzko artikulua, Hiru.com webgunean.
• Senpereko ikastolaren hastapenak: https://files.eke.eus/liburutegia/senpereko-ikastolaren-hastapenak.pdf
• (Frantsesez) Senpereko lurrak

• Datuak: Q243738
• Multimedia: Saint-Pée-sur-Nivelle / Q243738
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Senpere