Sjabbatkaarsen

Brandende sjabbatkaarsen

Het aansteken van de sjabbatkaarsen of sjabbeskaarsen (Hebreeuws:נרות שבת) is een rabbinaal voorschrift.[1] Het aansteken van de kaarsen wordt in het Hebreeuws Hadlakat Neerot genoemd (הדלקת נרות), in het Nederlands-Jiddisch wordt ook wel gesproken over het ontzinden.[2][3]

Op vrijdagavond, erew sjabbat (de vooravond van sjabbat) worden naar eeuwenoud voorschrift in het jodendom, de kaarsen tot achttien minuten voor zonsondergang (sjekie'a) aangestoken.[4][5] Het is gebruikelijk dat de vrouw des huizes namens het gezin de kaarsen aansteekt.[6]

De oorsprong van de mitswa

Het voorschrift is zo oud dat dat er in de Talmoed (ongeveer 1500 jaar geleden opgeschreven) geen discussie over het aansteken zelf te vinden is, maar slechts een discussie over welk materiaal gebruikt moet worden om aan het voorschrift te voldoen. De meeste rabbijnse autoriteiten stellen dat de mitswa om sjabbatkaarsen aan te steken van rabbinale oorsprong is.[7][8]

Volgens de traditie dient het ontzinden een dubbel doel:

  • Kewod sjabbat, het eren van de sjabbat (כבוד שבת) en oneĝ sjabbat, het genoegen van de sjabbat (עונג שבת)
  • Vanwege sjalom bajiet (שלום בית), ofwel huiselijke vrede

Twee kaarsen

Voor getrouwde vrouwen is het gebruikelijk om minimaal twee kaarsen aan te steken. Sommigen hebben de gewoonte een extra kaars voor ieder kind aan te steken. Wanneer er slechts één kaars beschikbaar is, is dit voldoende en zegt men daar de beracha (zegening) over. Twee kaarsen verdient echter de voorkeur.

De twee kaarsen staan symbool voor het dubbele gebod van de Thora in de Tien geboden, waar in Sjemot (Exodus 20,8) en Dewariem (Deuteronium 5,12) respectievelijk wordt gesproken over "Gedenk (זכור) de Sjabbat" en "Houd je (שמור) aan de Sjabbat".[9]

De beracha

Bij het ontzinden bedekt de vrouw met haar hand haar ogen, en zegt met haar ogen dicht de volgende beracha (zegening) over de kaarsen:

Baroech Ata Ado-naj Elo-heenoe Melech Ha-Olam, Asjer Kiedesjanoe Be'Mitzwotaw, Wetziewanoe Le-Hadliek Neer Sjel Sjabbat.
Vertaling: Geprezen, U Eeuwige, onze God, Koning van de wereld die ons door Zijn geboden een bijzondere taak heeft opgelegd en ons het aansteken van het Sjabbat-licht heeft opgedragen.[10]

Na het aansteken kijkt men recht naar het licht en dient te worden geconcentreerd op de gedachte van sjabbes. De kaarsen staan niet alleen symbool voor de vrede en de harmonie, maar zijn ook een bron van zegen. Veel vrouwen hebben dan ook de gewoonte persoonlijke gebeden toe te voegen.[11][12]

De reden dat de vrouw de ogen bedekt is omdat met het uitspreken van de beracha zij de sjabbes op zich neemt. Dit houdt in dat zij na het zeggen van de beracha (het is voor hen dan sjabbes) geen van de 39 melachot kan verrichten (verboden activiteiten op sjabbes), waaronder het maken van vuur.[13] Wanneer een vrouw de sjabbes nog niet op zich wil nemen met het aansteken van de kaarsen, dient zij dit duidelijk in haar gedachten te hebben bij het aansteken van de kaarsen en het zeggen van de beracha. De procedure voor het aansteken van de kaarsen blijft echter onveranderd.

Voor de overige familieleden begint de sjabbes op vrijdagavond op de officiële tijd, of door het zeggen in sjoel van de 92e psalm ("Een gezang voor de Sjabbat-dag") in de Kabbalat sjabbat (Verwelkomen van de sjabbes) gebedsdienst, welke van de twee zich het eerst voordoet.[14]

Voorschriften omtrent het aansteken

In principe steekt men ter ere van de sjabbat nieuwe kaarsen die minstens tot het begin van de avondmaaltijd op sjabbes branden, of minimaal totdat men uit sjoel is teruggekeerd, zodat het licht van nut is.

Het is belangrijk om in een vreugdevolle stemming te zijn bij het aansteken van de kaarsen. Veel vrouwen hebben het gebruik om voor het aansteken van de kaarsen wat geld opzij te leggen voor tsedaka.

Bij het aansteken van de kaarsen wordt al, indien mogelijk, fraaie kleding (sjabbes-kleding) gedragen.[15] Men steekt de lont van de kaars over een zo groot mogelijke lengte aan, zodat de vlam direct goed zal branden.

De kaarsen worden aangestoken bemakom achiela, de plaats waar het gezin de hoofdmaaltijd zal nuttigen.[16] Het heeft de voorkeur op of nabij de eettafel aan te steken. Er dient genoeg licht van de kaarsen te komen om van nut te zijn.[17]

De Talmoed-geleerden hebben vanwege kewod sjabbat en sjalom bajiet vastgelegd dat elke kamer die men op sjabbat gebruikt, licht dient te branden.[18]

De vrouw die niet thuis is steekt in het huis waar zij te gast is twee kaarsen aan. Wanneer de man ver van huis of voor langere tijd weg is, verdient het de voorkeur dat hij ook zelf aansteekt, tenzij hij verblijft in een gezin waar de vrouw des huizes namens hem aansteekt.

Zie ook

  • kidoesj
  • sjalom aleechem
Bronnen, noten en/of referenties
  1. ↑ Zie de Sjoelchan Aroech, Orach Chajiem 263:2
  2. ↑ Dit werkwoord is een combinatie van het Duitse "anzinden" en het Nederlandse "ontsteken", zie H. Beem, Resten van een Taal, NIK Contact, Amsterdam, 1992, p. 89.
  3. ↑ Buiten Nederland wordt in het Jiddisch ook wel gesproken over licht tsinden.
  4. ↑ De kaarsen kunnen echter al vanaf plaĝ hamincha worden aangestoken, dit is één à twee uur voor de sjekie'a. De kaarsen mogen nooit later dan de sjekie'a worden aangestoken, ook als er geen kaarsen zijn aangestoken: het is dan al sjabbes en vuur maken op sjabbes is verboden.
  5. ↑ De exacte tijd verschilt per sjabbat, afhankelijk van de lengte van de dag. De tijden in Nederland zijn te vinden op www.nihs.nl
  6. ↑ Indien de vrouw des huizes niet thuis is, dan neemt de man deze taak over. Indien alleen de kinderen thuis zijn (zonder hun ouders) dan steekt bij voorkeur de oudste dochter de kaarsen aan, op voorwaarde dat zij bat mitswa (twaalf jaar of ouder) is. Is zij dat niet, dan steekt de oudste broer de kaarsen aan.
  7. ↑ Maimonides Hilchot Shabbat 5:1
  8. ↑ Menachem Meiri, Talmoedtractaat Sjabbat 25b
  9. ↑ Chaim Pearl en Reuben Brooks, Wegwijs in het Jodendom, bewerkt door H. Boas en Y. Colthof, NIK, Amsterdam, 1997, p. 7.
  10. ↑ Vertaling uit siddoer door Jitschak Dasberg, Siach Jitschak, Gebed van Jitschak, NIK, Amsterdam, 1975, p. 95.
  11. ↑ Onder andere wordt vaak een speciaal gebed uitgesproken voor haar kinderen, opdat zij op zullen groeien als goede kinderen
  12. ↑ Mordechai Katz, Menucha V'Simcha, Feldheim Publishers, Jeruzalem, 1982, p. 20.
  13. ↑ Mannen zeggen eerst de beracha en steken direct daarop de kaarsen aan. In het geval dat de man aansteekt bedekt hij niet zijn ogen. Voor hen geldt niet dat zij met het aansteken van de kaarsen sjabbes op zich nemen.
  14. ↑ Dayan Dr. I. Grunfeld, De Sjabbat, Beth Midrasj le-Tora, Jeruzalem, 1995, p. 61.
  15. ↑ Echter indien dit wegens tijdgebrek niet mogelijk is, mag ze de kaarsen in haar gewone kleding aansteken.
  16. ↑ Rabbi Mordechai Katz, Menucha V'Simcha, Feldheim Publishers, Jeruzalem, 1982, p. 20.
  17. ↑ De kaarsen hoeven niet de enige verlichting in huis te zijn, maar dient wel nut te hebben zodat men de sjabbat met de kaarsen daadwerkelijk eert. Het kaarsen dienen aldus niet louter tot symbool.
  18. ↑ Als het alleen om kewod sjabbat zou gaan, zou licht in de eetkamer genoeg zijn, zo eert men de sjabbat en kan men ook van het licht genieten bij de maaltijd. Vanwege sjalom bajiet dient echter iedere kamer waar men zich gedurende sjabbat bevindt licht te zijn, zodat niet het gevaar bestaat dat je je in het donker zou bezeren. Aangezien men op sjabbat geen licht aan of uit mag doen, laten veel mensen naast enkele lichten in de woonkamer het licht in bijvoorbeeld de badkamer naast de slaapkamers aan, zodat zij voldoende licht in hun slaapkamer hebben. Anderen gebruiken voor de sjabbat ingestelde automatische tijdschakelaars om het licht op een bepaalde tijd aan en uit te laten gaan, zie Rabbi Simcha Bunim Cohen, The Radiance of Shabbos, Mesora Publications, New York, 1986, p. 3-4.