Ścigłówka

G. pinifolia

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

ślazowce

Rodzina

wawrzynkowate

Rodzaj

Ścigłówka

Nazwa systematyczna

Gnidia L.
Sp. Pl. 358. 1 Mai 1753.^[3]

Typ nomenklatoryczny

G. pinifolia L.^[3]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Ścigłówka (Gnidia) L. – rodzaj roślin z rodziny wawrzynkowatych. Obejmuje ok. 100 gatunków. Występują one w środkowej i południowej Afryce oraz na Madagaskarze, a introdukowane także na Wyspach Kanaryjskich i Maderze^[4] (rośnie tam Gnidia polystachya^[5]).

Morfologia

Pokrój: Krzewy lub małe drzewa^[6].

Liście: Zwykle skrętoległe, rzadko naprzeciwległe^[7]. Zazwyczaj kseromorficzne (erikoidalne)^[6].

Kwiaty: Zwykle zebrane w szczytowe kwiatostany, rzadko pojedyncze. Często wsparte okrywą. Kwiaty obupłciowe, zwykle siedzące. Rurka kwiatowa cylindryczna lub lejkowata. Cztery (rzadziej 5) działki kielicha krótsze od rurki, zwykle rozłożyste. Płatki korony 1-2-3-krotnie liczniejsze od działek kielicha, czasami klapowane, niekiedy lekko zrośnięte u nasady. 8–10 pręcików położonych w dwóch okółkach, rzadziej szczątkowe lub nieobecne. Nitki pręcików krótkie lub nieobecne. Tarczka miseczkowata, czasami klapowana, rzadko szczątkowa lub nieobecna. Zalążnia siedząca. Szyjka słupka dłuższa od zalążni^[6].

Owoce: Suche i drobne^[7]. Owocnia błoniasta^[6].

Systematyka

Jeden z rodzajów w rodzinie wawrzynkowatych Thymelaeaceae^[8]. W szerokim ujęciu (przed wyłączeniem rodzaju Lasiosiphon) zaliczano tu ok. 160 gatunków sięgających na północy po Półwysep Arabski, zachodnie Indie i Sri Lankę^[9].

Wykaz gatunków^[10]

Gnidia aberrans C.H.Wright
Gnidia anomala Meisn.
Gnidia apiculata (Oliv.) Gilg
Gnidia bambutana Gilg & Ledermann ex Engl.
Gnidia baumiana Gilg
Gnidia baurii C.H.Wright
Gnidia burmanni Eckl. & Zeyh. ex Meisn.
Gnidia caniflora Meisn.
Gnidia cayleyi C.H.Wright
Gnidia chapmanii B.Peterson
Gnidia chrysantha (Solms ex Schweinf.) Gilg
Gnidia chrysophylla Meisn.
Gnidia clavata Schinz
Gnidia compacta (C.H.Wright) J.H.Ross
Gnidia coriacea Meisn.
Gnidia decurrens Meisn.
Gnidia dekindtiana Gilg
Gnidia dumicola S.Moore
Gnidia ericoides C.H.Wright
Gnidia fastigiata Rendle
Gnidia flanaganii C.H.Wright
Gnidia foliosa (H.Pearson) Engl.
Gnidia francisci Bolus
Gnidia fraterna (N.E.Br.) E.Phillips
Gnidia fruticulosa Gilg
Gnidia fulgens Welw.
Gnidia galpinii C.H.Wright
Gnidia geminiflora E.Mey. ex Meisn.
Gnidia goetzeana Gilg
Gnidia gossweileri (S.Moore) B.Peterson
Gnidia gymnostachya (Meisn.) Gilg
Gnidia harveyana Meisn.
Gnidia hirsuta (L.) Thulin
Gnidia hockii De Wild.
Gnidia humilis Meisn.
Gnidia imbricata L.f.
Gnidia inconspicua Meisn.
Gnidia insignis Compton
Gnidia involucrata Steud. ex A.Rich.
Gnidia juniperifolia Lam.
Gnidia kasaiensis S.Moore
Gnidia kundelungensis S.Moore
Gnidia kuntzei Gilg
Gnidia laxa (L.f.) Gilg
Gnidia leipoldtii C.H.Wright
Gnidia linearifolia (Wikstr.) B.Peterson
Gnidia linoides Wikstr.
Gnidia meyeri Meisn.
Gnidia mollis C.H.Wright
Gnidia multiflora Bartl. ex Meisn.
Gnidia myrtifolia C.H.Wright
Gnidia nana (L.f.) Wikstr.
Gnidia neglecta Z.S.Rogers
Gnidia newtonii Gilg
Gnidia nitida Bolus ex C.H.Wright
Gnidia nodiflora Meisn.
Gnidia obtusissima Meisn.
Gnidia oliveriana Engl. & Gilg
Gnidia oppositifolia L.
Gnidia orbiculata C.H.Wright
Gnidia pallida Meisn.
Gnidia parviflora Meisn.
Gnidia parvula Dod
Gnidia penicillata Licht. ex Meisn.
Gnidia phaeotricha Gilg
Gnidia pinifolia L.
Gnidia pleurocephala Gilg
Gnidia poggei Gilg
Gnidia polystachya P.J.Bergius
Gnidia propinqua (Hilliard) B.Peterson
Gnidia quadrifaria C.H.Wright
Gnidia quarrei A.Robyns
Gnidia racemosa Thunb.
Gnidia rendlei Hiern
Gnidia renniana Hilliard & B.L.Burtt
Gnidia robynsiana Lisowski
Gnidia rubrocincta Gilg
Gnidia scabra Thunb.
Gnidia scabrida Meisn.
Gnidia sericea L.
Gnidia setosa Wikstr.
Gnidia simplex L.
Gnidia singularis Hilliard
Gnidia sonderiana Meisn.
Gnidia sparsiflora Bartl. ex Meisn.
Gnidia spicata (L.f.) Gilg
Gnidia squarrosa (L.) Druce
Gnidia stellatifolia Gand.
Gnidia stenophylla Gilg
Gnidia strigillosa Meisn.
Gnidia styphelioides Meisn.
Gnidia subulata Lam.
Gnidia tenella Meisn.
Gnidia thesioides Meisn.
Gnidia tomentosa L.
Gnidia usafuae Gilg
Gnidia variabilis (C.H.Wright) Engl.
Gnidia variegata Gand.
Gnidia virescens Wikstr.
Gnidia welwitschii Hiern
Gnidia wickstroemiana Meisn.
Gnidia woodii C.H.Wright

Nazewnictwo

Etymologia nazwy naukowej: Nazwa rodzajowa pochodzi od starożytnego miasta Knidos (Gnidos) w Karii^[11].

Nazwy zwyczajowe w języku polskim: W roku 1894 Erazm Majewski w Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... podał dwie polskie nazwy rodzaju Gnidia: ścigłówka oraz żurawice^[12]. W Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin z roku 1900 Józef Rostafiński wymienił nazwy ścigłówka, żurawiec i gnidya^[13]. Nazwa rodzajowa ścigłówka dla Gnidia została wskazana w Słowniku ortograficznym i prawidłach pisowni polskiej S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego^[14].

Synonimy taksonomiczne^[4]

Arthrosolen C.A.Mey.
Basutica Phillips
Canalia F.W.Schmidt
Craspedostoma Domke
Dessenia Adans.
Epichrocantha Eckl. & Zeyh. ex Meisn.
Gnidiopsis Tiegh.
Nectandra P.J.Bergius
Pseudognidia E.Phillips
Rhytidosolen Tiegh.
Struthia Royen ex L.
Struthiolopsis E.Phillips
Thymelina Hoffmanns.
Trimeiandra Raf.

Zastosowanie

Niektóre gatunki ścigłówki, choć trujące, są używane w Afryce jako rośliny lecznicze, na przykład G. chrysantha stosowana jest na gorączkę, choroby skóry, cukrzycę i ugryzienia owadów^[15].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-16] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2020-07-16]. (ang.).
↑ ^a ^b Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-07-16]. (ang.).
↑ H. F. Roer. Gnidia polystachya found in the Canary lslands. „Cuad. Bot. Canar.”. XVIII-XIX, s. 15-16, 1973.
↑ ^a ^b ^c ^d Klaus Kubitzki: Flowering Plants · Dicotyledons: Malvales, Capparales and Non-Betalain Caryophyllales. Springer, 2003, s. 392. ISBN 978-3-662-07255-4. OCLC 851374820. (ang.).
↑ ^a ^b Mark Hyde, Bart Wursten, Petra Ballings, Meg Coates Palgrave: Gnidia L.. [w:] Flora of Zimbabwe [on-line]. [dostęp 2020-08-03].
↑ Germplasm Resources Information Network v 1.10.6.2. 2020-03-23. [dostęp 2020-07-20]. (ang.).
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 395, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ Gnidia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-07-24].
↑ Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. CRC, Taylor & Francis Group, 2012. ISBN 978-1-4200-8044-5. OCLC 774639599. (ang.).
↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2. : Słownik Łacińsko – Polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 403. (pol.).
↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 331. (pol.).
↑ S. Jodłowski, W. Taszycki, D.N. Wesołowska: Słownik ortograficzny i prawidła pisowni polskiej. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, seria: BD Biblioteka Domowa. (pol.).
↑ Plant Resources of Tropical Africa. Gnidia kraussiana. [dostęp 2020-07-23]. (ang.).