Czarnożyły
| Ten artykuł od 2008-01 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
wieś | |||
Kościół św. Bartłomieja | |||
Państwo | Polska | ||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Powiat | |||
Gmina | Czarnożyły | ||
Liczba ludności (2006) | ok. 1300 | ||
Strefa numeracyjna | 43 | ||
Kod pocztowy | 98-310[2] | ||
Tablice rejestracyjne | EWI | ||
SIMC | 0701412 | ||
Położenie na mapie gminy Czarnożyły | |||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa łódzkiego | |||
Położenie na mapie powiatu wieluńskiego | |||
51°17′01″N 18°33′43″E/51,283611 18,561944[1] | |||
|
Czarnożyły – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie wieluńskim, w gminie Czarnożyły.
Wieś położona przy drodze krajowej nr 45 z Sieradza do Wielunia.
Do 1953 roku miejscowość była siedzibą gminy Wydrzyn. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czarnożyły, następnie gminy gminy Czarnożyły. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa sieradzkiego.
Części wsi
SIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
0701429 | Adamki | część wsi |
0701435 | Belców | część wsi |
0701441 | Brzezina | część wsi |
0701458 | Kresy | część wsi |
0701464 | Łazowa Droga | część wsi |
0701470 | Michałków | część wsi |
0701487 | Patrol | część wsi |
0701493 | Raj | część wsi |
0701501 | Rząśnia | część wsi |
0701518 | Zapłocie | część wsi |
Nazwa
Początkowo wieś nazywała się Czarneżołny[5] . Nazwa Czarnożyły dawniej Czarneżołny została zaczerpnięta ze środowiska naturalnego. W języku staropolskim wyraz „żołna” oznacza dzięcioła. Osadę zatem założono w miejscu, gdzie dużo było tych ptaków.
Historia
Miejscowość historycznie należy do ziemi wieluńskiej. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XV wieku. Wymieniona w dokumentach zapisanym w latach 1411, 1454 w języku łacińskim jako Czarneszolny, Czarnezolny[5] .
Wieś wspominały historyczne dokumenty prawne, własnościowe i podatkowe. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1411 kiedy odnotowany został miejscowy kościół. W 1511 arcybiskupstwo pobierało w miejscowości dziesięcinę z 25,5-27,5 łanów kmiecych w wysokości jednego wiardunku oraz po mierze żyta i owsa. W 1518 odnotowano we wsi istnienie 20,5 łana. W 1552 w Czarnożyłach mieszkało 33 kmieci z karczmarzami oraz sołtys posiadający 2 łany. W 1520 miejscowy folwark dostarczał plebanowi dziesięcinę snopową oraz 21 groszy od 2 wolnych kmieci i sołtysa, 4 od karczmarza, a także 2 grosze mesznego. Mieszkańcy płacili również arcybiskupowi po 1 groszu dziesięciny snopowej z ról osiadłych[5] .
W XV-XVI wieś należała do Zarembów z Kalinowy, następnie do Mniszków, Leszczyńskich. W 1726 wojewodzina Barbara Leszczyńska z Brzostowskich ufundowała murowany kościół. Od 1774 miejscowość była własnością szlacheckiej rodziny Strzemieńczyków-Brzostowskich, którzy postawili tu w XVII w. staropolski dwór modrzewiowy (zniszczony jeszcze przed I wojną światową). Adam Brzostowski w XVIII w. osadził w Czarnożyłach Litwinów ze Żmudzi. Brzostowscy zasłynęli w okolicy z utworzenia już w XVIII w. szkoły, do której obowiązkowo uczęszczały dzieci chłopskie. Po Brzostowskich Czarnożyły przeszły (po kądzieli) do Załuskich (Helena Brzostowska została żoną Michała Załuskiego, zmarła w 1892[6][7][8][9].
Miejscowość jako Czarnożyły, wieś o milę od Wielunia, nad szosą do Sieradza, leżącą w powiecie wieluńskim, w gminie Wydrzyn wymienia XIX-wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. W 1827 we wsi znajdowało się 120 domów zamieszkanych przez 674 mieszkańców. W 1880 w miejscowości znajdowało się 80 domów, w większości murowanych, zamieszkanych przez 760 mieszkańców. We wsi funkcjonowała szkoła, a także urząd wójta gminy Wydrzyn. Miejscowość liczyła 119 mórg powierzchni, do której przynależało 657 mórg gruntu rolnego i użytkowego[9].
We wrześniu 1939 roku rozpoczęła się 5-letnia okupacja niemiecka. Część wsi została spalona. W czasie kampanii wrześniowej w wyniku ataku lotnictwa w pobliskim lesie zginęło 6 żołnierzy 15 pp „Wilków” wchodzących w skład 28 dywizji piechoty armii Łódź. Nastąpiły aresztowania i wywóz na roboty do Niemiec oraz do obozu zagłady. Na miejscowym cmentarzu znajduje się zbiorowa mogiła żołnierzy. Nad nią wznosi się pomnik ufundowany z inicjatywy ZBoWiD-u przez społeczeństwo gminy w 1959 roku dla uczczenia pamięci mieszkańców gminy ofiar II wojny światowej.
Po wyzwoleniu w 1945 roku nastąpiła powolna odbudowa zniszczeń. Na bazie majątku ziemskiego utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, wznowiły działalność: Gminna Spółdzielnia, Bank Spółdzielczy i Kółko Rolnicze. Nastąpił wzrost budownictwa indywidualnego oraz obiektów użyteczności publicznej.
Zabytki
We wsi stoi barokowy kościół pw. św. Bartłomieja z 1726 r. wystawiony przez Joannę z Brzostowskich, wojewodzinę kaliską. W latach 1912-1916 dobudowano do kościoła kaplicę o charakterze mauzoleum. Wyposażenie kościoła barokowe. Obszar gminy niepozbawiony jest również zabytków zarówno przyrody jak i historii. Na terenie gminy odnaleźć można m.in.
- Pomniki przyrody – okazy drzew w parku wiejskim w Czarnożyłach
- Park wiejski z XIX w. o pow. 1,6 ha w Czarnożyłach
- Kościół parafialny z 1726 r. w Czarnożyłach
- Kościół parafialny z 1623 r. w Łagiewnikach
- Kościół parafialny z 1843 r. w Raczynie
- Dzwonnica z XVIII/XIX w. w Raczynie
- Młyn i gorzelnia z przełomu XIX i XX w. (zabytki techniki)
Wokół każdego z obiektów zabytkowych istnieje ścisła strefa ochrony konserwatorskiej oraz strefa ochrony archeologicznej. Gmina leży w zasięgu występowania drewnianych kościółków typu wieluńskiego.
Na cmentarzu znajduje się mogiła 6 żołnierzy z 15 pp. „Wilków” z Dęblina poległych 1 września 1939 r.
Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[10] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, 1726, 1912-16, nr rej.: 935 z 30.12.1967
Parafia Kościoła rzymskokatolickiego
- Osobny artykuł: Parafia św. Bartłomieja Apostoła w Czarnożyłach.
Rzymskokatolicka parafia w Czarnożyłach istniała już w 1411 roku. W XV wieku kościół w Czarnożyłach ufundowali właściciele wsi. Następny kościół modrzewiowy konsekrował 29 kwietnia 1626 roku biskup Adam Górski. Około 1720 roku był on restaurowany staraniem ks. Aleksego Borkowicza. Budowę obecnego, trzeciego kościoła ukończono w 1726 roku.
Urodzeni w Czarnożyłach
- Czesław Bil (1928–2019), pułkownik pilot Wojska Polskiego
- Tadeusz Chromecki (1904–1957), dyplomata
- Felicjan Jabłoński (1897–1978), kawaler Orderu Virtuti Militari
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 19356
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 172 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b c Rosin 1963 ↓.
- ↑ Testamenty. teki.bkpan.poznan.pl. [dostęp 2017-08-01].
- ↑ Czyrnożyły. czarnozyly.pl. [dostęp 2017-08-01].
- ↑ Kronika. Zmarli. „Gazeta Lwowska”. 26, s. 4, 4 lutego 1892.
- ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. I, hasło „Czarnożyły”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880. s. 763. [dostęp 2020-01-29].
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
Bibliografia
- Ryszard Rosin: Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, hasło: „Czarnożyły”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 70-71.
Linki zewnętrzne
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Czarnożyły |
- Czarnożyły w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu
- Czarnożyły na Portalu Turystyki Aktywnej Ziemi Wieluńskiej
- Czarnożyły, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 763 .
- p
- d
- e
Siedziba gminy: Czarnożyły
Wsie |
|
---|---|
Osada | |
Osady leśne |
|
Części wsi |
|