Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Buczaczu
| kościół parafialny | |||||||||||||||||||||||
 Fasada kościoła Wniebowzięcia NMP | |||||||||||||||||||||||
| Państwo |
| ||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | Buczacz | ||||||||||||||||||||||
| Adres | ul. Mularska, 2 | ||||||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Buczacza  | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  | |||||||||||||||||||||||
 49°03′41″N 25°23′37″E/49,061389 25,393611 | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Galeria: kościół NMP
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Buczaczu, obecnie też kościół pw. Matki Bożej Szkaplerznej w Buczaczu – zabytkowy rzymskokatolicki kościół znajdujący się przy ul. Mularskiej 2 w Buczaczu, w rejonie buczackim obwodu tarnopolskiego.
Historia
W 1373 lub 1379 właściciel Buczacza, Michał Awdaniec z Buczacza, założył parafię rzymskokatolicką. Wtedy też powstał pierwszy kamienny kościół, wielokrotnie przebudowywany.
21 marca 1761[2] właściciel Buczacza Mikołaj Bazyli Potocki ufundował nowy kościół parafialny w mieście[3]. Obecnie istniejący kościół został zbudowany w latach 1761–1763 z fundacji Mikołaja Bazylego Potockiego, wojewodzica bełskiego i właściciela miasta (przynajmniej od roku 1733[4]) oraz w drugiej połowie XVIII w.
Architekt nie jest znany. Zbigniew Hornung przypuszczał, że właściwym twórcą projektu mógł być Bernard Meretyn; albo Marcin Urbanik użył kopię projektu kościoła w Hodowicy, który jest prototypem buczackiego[5]. Jan Ostrowski uważał, że autorem projektu kościoła był kontynuator Meretyna, zapewne Marcin Urbanik[6].
14 sierpnia 1763 r. arcybiskup lwowski Wacław Hieronim Sierakowski konsekrował kościół oraz pięć ołtarzy[7]. 23[8] marca 1890 podczas nabożeństwa w kościele[9] posąg anioła upadł na głowę kobiecie (pani Mierzwińskiej, żonie lustratora oraz kasjera magistratu buczackiego), która potem zmarła w wyniku otrzymanych uszkodzeń[10].
W czerwcu 1930 r. w kościele odsłonięto pamiątkową tablicę poświęconą pamięci uczniów poległych w czasie I wojny światowej i w wojnie 1920[11].
W 1945 po wypędzeniu ludności polskiej władze sowieckie zamknęły kościół i umieściły w nim magazyn artykułów żelaznych. W krypcie urządzono kotłownię, kości członków rodziny Potockich spoczywające w krypcie zostały sprofanowane i wyrzucone z kościoła.
W 1991 władze wolnej Ukrainy zwróciły zniszczony kościół katolikom. 24 sierpnia 1991 biskup diecezjalny Marcjan Trofimiak ponownie poświęcił kościół.
W latach 90. XX w. przeprowadzono remont świątyni. Jednym z głównych orędowników i inicjatorem remontu był polski proboszcz parafii w Buczaczu, ks. infułat Ludwik Rutyna.
Proboszcz – ks. Dariusz Piechnik[12]. Jeden z proboszczów – ks. Stanisław Gromnicki – w 1908 był zastępcą przewodniczącego buczackiego oddziału Rady szkolnej okręgowej, został kawalerem orderu Franciszka Józefa[13] oraz prałatem papieskim[14].
Architektura, wystrój
Kościół zbudowany z cegieł na planie krzyża. Z zewnątrz jest otynkowany. W narożach obniżonej kruchty znajdują się kręte schody prowadzące na emporę. Fasada główna jest flankowana podwójnymi pilastrami z głowicami kompozytowymi, zwieńczona półokrągłym tympanonem, w którym umieszczono kopię obrazu Madonna Sykstyńska Rafaela Santi, znajdującego się w Galerii Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie. Według legendy kopia jest dziełem Edwarda Śmigłego-Rydza. Pośrodku znajduje się portal wejściowy. Na portalu widnieje napis: „Chcąc Potockich Pilawa mieć trzy krzyże całe / Dom Krzyżowy na Boską wybudował chwałę”.
Do najcenniejszych elementów wyposażenia należy ołtarz główny, sięgający pod sklepienie prezbiterium. W kościele znajduje się pięć ołtarzy, m.in. cztery bocznych, jeden z których tematycznie związany z życiem Matki Boskiej.
Adam Bochnak przypisał projekt ołtarza głównego Piotrowi Polejowskiemu na podstawie jego podobieństwa do ołtarza w kościele Franciszkanów w Przemyślu[15].
Jan K. Ostrowski przypuszczał, iż wystrój rzeźbiarski kościoła jest dziełem warsztatu Pinsla, w skład którego wchodziło przynajmniej trzech snycerzy. Główną postacią był anonimowy współpracownik Pinsla (nieco żartobliwie określony badaczem jako „Przyjaciel Pinsla”, lub „Amico di Pinsel”),[6] który najprawdopodobniej wykonał także figury dużych aniołów z ołtarza głównego w kościele w Hodowicy[16][17][18]. Drugą osobą – to snycerz, który wykonał figury w ołtarzach bocznych (także w cerkwi Pokrowy w Buczaczu).[19][a][20] Trzecim snycerzem warsztatu Pinsla był najprawdopodobniej Antoni Sztyl[19].
Andrzej Betlej uważa, iż Maciejowi Polejowskimu błędnie w starszej literaturze przypisywali struktury ołtarzy bocznych w kościele parafialnym w Buczaczu[21].
Jakub Sito przypisuje Sebastianowi Fesingeru rzeźby z ołtarza św. Tadeusza przy lewem łuku tęczowym oraz datuje go na lata 1745–1750[22]. Warto zwrócić uwagę, że twarz figury Anioła Stróża z tego ołtarza jest opracowana bardzo podobnie do fizjonomii posążków z epitafium Jabłonowskiej w kościele Jezuitów we Lwowie[23]. Jan K. Ostrowski uważał, że figury w tym ołtarzu tworzą grupę znacznie słabsze oraz archaiczne pod względem stylistycznym od pozostałych rzeźb w kościele[15].
Losy wyposażenia
Obecnie w Polsce
- Gorzów Wielkopolski, katedra: obraz Wniebowzięcie Matki Boskiej z ołtarza głównego;
- Oława, kościół Matki Boskiej Pocieszenia: obraz Św. Tadeusz, obraz Św. Mikołaj;
- Trzemeszno Lubuskie, kościół parafialny: obraz Matka Boska z Dzieciątkiem z ołtarza głównego (na plebanii), feretrony, kielich.
Zaginione
- Szaty liturgiczne, chorągwie (20 szt.), baldachimy (2, 1 określony jako turecki)
Zobacz też
- Klasztor Karmelitów bosych w Przemyślu
- Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
- Kościół Wszystkich Świętych w Hodowicy
Przypisy
- ↑ Mylnie – w 1765 → Zob.: Aleksander Czołowski, Bohdan Janusz. Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, Tarnopol : Wyd-wo Tarnopolia, 1926, s. 150.
- ↑ Sadok Barącz: Pamiątki buczackie, s. 96.
- ↑ Jan K. Ostrowski: Kościół parafialny p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Buczaczu, s. 16.
- ↑ Sadok Barącz, Pamiątki buczackie, s. 33. [dostęp 2017-01-17]
- ↑ Jan K. Ostrowski: Kościół parafialny p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Buczaczu. Cz. I. T. 1, s. 23.
- ↑ a b Jan K. Ostrowski. Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w. XVIII, s. 85. [dostęp 2017-01-04].
- ↑ Jan K. Ostrowski: Kościół parafialny p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Buczaczu, s. 16–17.
- ↑ „Diło”. 31 marca 1890. (ukr.)
- ↑ Kronika. Straszny wypadek. „Kurjer Lwowski”. 88, s. 4, 29 marca 1890.
- ↑ O wypadku w kościele Buczackim. „Kurjer Lwowski”. 89, s. 3, 30 marca 1890.
- ↑ Stanisława Puchała. Gimnazjum w Buczaczu. „Cracovia Leopolis”.
- ↑ ks. Dariusz Piechnik.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1908. Lwów: drukarnia Władysława Łozińskiego, 1908, s. 532.
- ↑ Stanisław Gromnicki
- ↑ a b Jan K. Ostrowski: Kościół parafialny p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Buczaczu. Cz. I. T. 1, s. 25.
- ↑ Jan K. Ostrowski: Kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych w Hodowicy. W: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. I: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. T. 1. Kraków: Secesja, 1993, s. 37, il. 83-131. ISBN 83-85739-09-2.
- ↑ Piotr Krasny i Jakub Sito mają odmienne zdanie.
- ↑ Piotr Krasny, Jakub Sito: „Pan Piotr Polejowski snycyrz lwowski” i jego dzieła w kościele Franciszkanów w Przemyślu. W: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej. Kraków, 2003, nr 5, s. 186 (przyp.). [dostęp 2016-12-15]
- ↑ a b Jan K. Ostrowski, Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w. XVIII, s. 86. [dostęp 2017-01-17].
- ↑ Jan K. Ostrowski. Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w. XVIII, s. 84. [dostęp 2016-01-17].
- ↑ Andrzej Betlej: Polejowski Maciej. W: Słownik Artystów Polskich. T. 7. Warszawa, 2003, s. 376.
- ↑ Andrzej Betlej: Sibi, deo, posteritati: Jabłonowscy a sztuka w XVIII wieku. Kraków, 2010, s. 125–126. ISBN 978-83-61033-38-7. [dostęp 2016-12-02]
- ↑ Andrzej Betlej: Epitafia w kościele Jezuitów we Lwowie. W: Fides ars scientia. Studia dedykowane pamięci Księdza Kanonika Augustyna Mednisa. Tarnów, 2008, s. 212.
Uwagi
- ↑ Jan K. Ostrowski uważał, że nie jest możliwie by autor rzeźb w Beresteczku i Łopatynie był jednocześnie twórcą licznych dzieł, którzy można zgrupować wokół figur z ołtarza głównego w kościele w Buczaczu. Także ten badacz z braku danych na temat pobytu w Buczaczu Franciszka Olędzkiego odrzucił hipotezę Zbigniewa Hornunga, że tego snycerza można uważać za autora figur z ołtarza głównego w kościele.
Bibliografia
- Sadok Barącz: Pamiątki buczackie. Lwów: Drukarnia Gazety Narodowej, 1882, s. 168.
- Jan K. Ostrowski: Kościół parafialny p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Buczaczu. W: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. I : Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. T. 1. Kraków: Secesja, 1993, 126 s., 364 il., s. 15–28. ISBN 83-85739-09-2.
- Jan K. Ostrowski: Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w. XVIII. W: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej. T. 1. Kraków, 1994, s. 79–90. [dostęp 2017-01-30].
Linki zewnętrzne
- strona oficjalna. buchach.org.ua. [dostęp 2010-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-05)]. (ukr.).
- odissei.com: Buczacz – Kościół pw. Wniebowzięcia NMP, Ukraina. [dostęp 2010-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-26)]. (pol.).
- Archidiecezja Lwowska: Archidiecezja Lwowska: «Kościoły oraz kaplice: TARNOPOLSKI obw.» Buczacz. [dostęp 2010-09-26]. (pol.).
- Piotr Sawczak
- p
- d
- e
Parafie dekanatu Czortków
|
- p
- d
- e
