Krzysztof Cena

Krzysztof Cena
Ilustracja
Krzysztof Cena, 2015
Państwo działania

 Polska (1967–1968, 1973–1982, 1986–1988, 2007–)
 Wielka Brytania (1968–1973)
 Kanada (1982–1986)
 Australia (1988–2007)

Data i miejsce urodzenia

3 czerwca 1939
Kraków

profesor nauk przyrodniczych
Specjalność: biofizyka środowiskowa
Alma Mater

Uniwersytet Wrocławski
studia fizyki doświadczalnej

Doktorat

1967
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Habilitacja

1973
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Profesura

1981
Politechnika Wrocławska

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Od prawej: Adam Harasowski, Mieczysław Cena i Krzysztof Cena po pogrzebie Tadeusza Szeligowskiego w Poznaniu, 15 stycznia 1963

Krzysztof Maria Kazimierz Cena (ur. 3 czerwca 1939 w Krakowie) – polski naukowiec, profesor nauk przyrodniczych (biofizyka środowiskowa). Zajmował stanowiska naukowe na uniwersytetach w Polsce, Wielkiej Brytanii, Kanadzie i Australii. Za granicą pracował naukowo łącznie ponad 30 lat.

Życiorys

Jest absolwentem (1955) III Liceum Ogólnokształcącego we Wrocławiu, gdzie mieszkał od roku 1945[1]. Studia fizyki doświadczalnej ukończył (1961) w Uniwersytecie Wrocławskim[2]. Stopnie doktora (1967, promotor – prof. Zygmunt Ewy) i doktora habilitowanego (1973) z zakresu biofizyki środowiskowej (za pracę o bilansie promieniowania organizmów stałocieplnych) uzyskał w obecnym Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie[a]. W 1967 odbył staż w laboratoriach Ransome and Marles(inne języki) w Newark (Wielka Brytania) i zajmował się hałasem urządzeń mechanicznych[4]. Staż podoktorski związany głównie z badaniami bilansu promieniowania cieplnego zwierząt[5][6] i ludzi[7] odbył (1968–1973) w Uniwersytecie w Nottingham (Wielka Brytania) u twórcy dyscypliny fizyki środowiskowej[8], prof. Johna Monteitha(inne języki), FRS[9][10]. Razem z Jeremym A. Clarkiem rozwinął biologiczne zastosowania termografii podczerwonej[11][b]. Między innymi, wskazał na jej zastosowanie w sporcie wyczynowym[13][c].

W latach 1973–1976 Krzysztof Cena był docentem w Zakładzie Fizyki Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu[14]. Od roku 1976 był zatrudniony w Politechnice Wrocławskiej. W 1980 był konsultantem Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłowego (UNIDO) w zakresie organizacji badań naukowych na Węgrzech. Tytuł profesora otrzymał w roku 1981[15][16]. Na Politechnice Wrocławskiej był organizatorem laboratorium termografii, a także licznych szkół i konferencji naukowych na temat naturalnego i sztucznego środowiska człowieka[17]. Odbył staże i wizyty naukowe w USA (University of Iowa, Yale University, Drexel University), a także w Duńskim Uniwersytecie Technicznym. Po wydaniu monografii Bioengineering, Thermal Physiology and Comfort[18][19] otrzymał medal Hardy’ego[20] (John B. Pierce Laboratory, Yale University[21]).

Główny i najstarszy budynek campusu Uniwersytetu Nottingham w Sutton Bonington, Anglia, 2011 52°49′12,7″N 1°15′04,3″W/52,820194 -1,251194
McMaster University - centrum nauk o zdrowiu, Hamilton, Ontario, Kanada, 2005 43°15′33,8″N 79°55′02,3″W/43,259400 -79,917300
Murdoch University w Perth, Australia Zachodnia, budynek rektoratu, 2014 32°03′59,4″S 115°50′12,8″E/-32,066500 115,836900

W latach 1982–1986 pracował jako profesor wizytujący w McMaster University w Kanadzie. W okresie od 1988 do 2007 pracował w Szkole Nauk Środowiskowych w Murdoch University w Australii Zachodniej, gdzie wykładał biofizykę środowiska człowieka, a także metody pracy naukowej[22][23][24]. W latach 1991 i 1992 był ekspertem Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO) w Indonezji. Otrzymał nagrodę Amerykańskiego Stowarzyszenia Inżynierów Ogrzewnictwa, Chłodnictwa i Klimatyzacji (ASHRAE) za najlepszą publikację naukową w 1999[25].

Był promotorem 13 przewodów doktorskich w Polsce i Australii. W 2012 był ekspertem amerykańskiego projektu wsparcia reintrodukcji pandy wielkiej w Chinach[26].

Zainteresowania naukowe

Zygmunt Ewy (z prawej) w czasie jubileuszu 80-lecia urodzin w auli Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie i Krzysztof Cena, jeden z jego uczniów, 11 czerwca 1993
Masyw Kanczendzongi (główny szczyt 8586 m) widziany od strony zachodniej (nepalskiej) z obozu bazowego Pang Pema (5140 m), 27°42′09″N 88°08′54″E/27,702500 88,148333

Inne informacje

Współpracował z Jerzym Przystawą w promocji jednomandatowych okręgów wyborczych i powszechnego biernego prawa wyborczego w Polsce[39]. W 2004 uczestniczył w krajowym Komitecie Referendalnym o Jednomandatowe Okręgi Wyborcze[40]. Bierze udział w dyskusji na temat sytuacji nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce[41][42][43].

Był współzałożycielem i wiceprezesem Polsko-Australijskiego Towarzystwa Kulturalnego w Zachodniej Australii[44]. W okresie 1982–1986 był członkiem zarządu kanadyjskiego klubu użytkowników mikrokomputerów Apple II[45].

Jest członkiem (od 1956) i uczestnikiem wypraw jaskiniowych wrocławskiej Sekcji Grotołazów[46][47][48][49]. W 1958 wziął udział w opisanej przez Andrzeja Korsaka wyprawie do Jaskini Zimnej[50]. Był członkiem zwyczajnym Klubu Wysokogórskiego i instruktorem narciarstwa Polskiego Związku Narciarskiego[14]. Od roku 1996 uczestniczył w kilkunastu trekkingach eksploracyjnych w Himalajach i Karakorum[51]. Zajmował się amatorską produkcją dokumentalnych (głównie górskich[52][53]) filmów wideo[54].

W 2020 przekazał do Sądeckiej Biblioteki Publicznej im. J. Szujskiego w Nowym Sączu książki dotyczące konspiracji Szarych Szeregów na Sądecczyźnie w czasie okupacji niemieckiej, także udziału Andrzeja Korsaka w prowadzonej tam Akcji N[55].

Życie prywatne

Jego ojciec, Mieczysław Cena (1908–1990) był profesorem zoohigieny obecnego Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jego matka, Zofia Maria Antonina z Beynarowiczów (1908–1995) była lwowskim prawnikiem. Jest żonaty (1967) z Barbarą (z domu Stoksik), mają dwoje dzieci.

Uwagi

  1. ↑ Habilitował się w interdyscyplinarnym Instytucie Biologii Stosowanej Akademii Rolniczej w Krakowie, który współtworzyły także Akademia Medyczna i Uniwersytet Jagielloński[3].
  2. ↑ Publikacja z J. A. Clarkiem w „Nature” w 1972[11], także seria trzech publikacji z J. L. Monteithem w „Proceedings of the Royal Society” w 1976[5] zostały wymienione w wydanej w 2022 historii termofizjologii[12].
  3. ↑ Jednym ze współpracujących biegaczy długodystansowych był Ron Clarke (1937–2015).

Przypisy

  1. ↑ IrenaI. Barycka IrenaI. i inni red., Księga Pamiątkowa Jubileuszu 50-lecia III Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza we Wrocławiu, Wrocław: Komitet Organizacyjny Jubileuszu 50-lecia III LO, 1996, 99 i 202, wersja elektroniczna, ISBN 83-906581-5-1 .
  2. ↑ TeresaT. Suleja TeresaT. (red.), Absolwenci Uniwersytetu Wrocławskiego, tom I (1946–1989), Acta Universitatis Wratislaviensis No 2433, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002, s. 362, ISBN 83-229-2277-9 [dostęp 2018-09-20] .
  3. ↑ Wykaz jednostek (placówek) uprawnionych do nadawania stopni naukowych. - Prawo.pl, www.prawo.pl, 1975, załącznik 2.A, poz. V.1 [dostęp 2024-04-16]  (pol.).
  4. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., AlanA. Hobbs AlanA., The effects of ball quality, radial clearance and grease specification on the noise nad vibration of an electric motor, „Proceedings of the Institution of Mechanical Engineers”, Tribology Convention Conference Paper 103/72, London 1972, s. 93–102  (ang.).
  5. ↑ a b KrzysztofK. Cena KrzysztofK., John L.J.L. Monteith John L.J.L., Transfer processes in animal coats. I. Radiative transfer, „Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences”, 188, 1975, 377–393, abstrakt [dostęp 2017-06-11] .
  6. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Finlay G.F.G. McLaren Finlay G.F.G., A wind tunnel for environmental studies on small animals, „Journal of Physics E: Scientific Instruments”, 3, London: Institute of Physics, 1970, s. 969–970  (ang.).
  7. ↑ Jeremy A.J.A. Clark Jeremy A.J.A., KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Solar and thermal radiative heat loads in the energy balance of man, „Engineering in Medicine”, 5 (3), London: Institute of Mechanical Engineers, 1976, s. 75–78  (ang.).
  8. ↑ John L.J.L. Monteith John L.J.L., Mike H.M.H. Unsworth Mike H.M.H., Environmental Physics, wyd. IV, (tłumaczenie polskie pierwszego wydania z 1973: John L. Monteith, „Fizyka środowiska biologicznego”, Warszawa 1977, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 364 pp, tom 232 w Bibliotece Problemów, ukazało się bez numeru ISBN), Amsterdam-Boston-Heidelberg: Elsevier – Academic Press, 2013, ISBN 978-0-12-386910-4 .
  9. ↑ ChinCh. Ong ChinCh., ColinC. Black ColinC., John Monteith, „Agricultural and Forest Meteorology”, 166–167, 15 grudnia 2012, A1–A2 [dostęp 2018-03-13] .
  10. ↑ Michael H.M.H. Unsworth Michael H.M.H., John Lennox Monteth, 3 September 1929–20 July 2012, Biographical Memoirs, „Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society”, 60, 2014, s. 307 [dostęp 2018-04-14] .
  11. ↑ a b c KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Jeremy A.J.A. Clark Jeremy A.J.A., Effect of solar radiation on temperatures of working honey bees, „Nature (New Biology)”, 236 (68), 1972, s. 222–223 .
  12. ↑ Clark M.C.M. Blatteis Clark M.C.M., Nigel A.S.N.A.S. Taylor Nigel A.S.N.A.S., DuncanD. Mitchell DuncanD. (red.), Thermal Physiology: A Worldwide History, New York, NY: Springer Nature, The American Physiological Society, 2022 (Perspectives in Physiology), s. 25–27, 38–39, 44, DOI: 10.1007/978-1-0716-2362-6, ISBN 978-1-0716-2360-2 [dostęp 2023-07-06]  (ang.).
  13. ↑ K.K. Cena K.K., J.A.J.A. Clark J.A.J.A., Thermographic observations of skin temperatures of trained and untrained runners, „Journal of Physiology”, 257, 1976, 8–9P, ISSN 1469-7793 .
  14. ↑ a b LesławL. Kulmatycki LesławL. (red.), Księga Profesorów Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, wyd. 2, (wyd. 1 w 2006), Wrocław: Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, 2016, s. 35–36, ISBN 978-83-64354-15-1 .
  15. ↑ Nowi Profesorowie, „Słowo Polskie” (210), Wrocław, 29 października 1981, s. 1, ISSN 0137-9291 .
  16. ↑ MarekM. Burak MarekM., PiotrP. Pregiel PiotrP., Tytularni profesorowie Politechniki Wrocławskiej, Wrocław: Politechnika Wrocławska, 2015, 12 i 23, ISBN 978-83-7493-885-3 [dostęp 2017-08-28] .
  17. ↑ Od Karpacza do Wojanowa, „Pryzmat” (258), Wrocław: Politechnika Wrocławska, 2012, s. 43–44, ISSN 1429-1673 [dostęp 2020-08-23] .
  18. ↑ a b KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Jeremy A.J.A. Clark Jeremy A.J.A. (red.), Bioengineering, Thermal Physiology and Comfort, Amsterdam – Oxford – New York: Elsevier, 1981, 289 pp., eBook ISBN 978-0-08-087469-2, ISBN 978-0-444-99761-6 [dostęp 2017-06-11]  (ang.).
  19. ↑ G.W.G.W. Crockford G.W.G.W., Bioengineering, Thermal Physiology and Comfort – book review, „Occupational and Environmental Medicine”, 38 (3), 1981, s. 308 [dostęp 2019-04-05]  (ang.).
  20. ↑ Arthur B.A.B. Dubois Arthur B.A.B., James Daniel Hardy, „Biographical Memoirs”, 88, Washington, D.C.: The National Academies Press, 2006, s. 188–212, DOI: 10.17226/11807 [dostęp 2021-11-19] .
  21. ↑ The John B. Pierce Laboratory [online], Yale University [dostęp 2018-05-07] .
  22. ↑ WacławW. Wasiak WacławW. (red.), Informator Nauki Polskiej: Tom 5 (1995/96) – Uczeni polscy za granicą, wyd. II (XXVI), Warszawa: Ośrodek Przetwarzania Informacji, 1996, s. 24–25, ISSN 0537-667X .
  23. ↑ PeterP. Newman PeterP., Undergraduate environmental science. The Murdoch story, „Australian Journal of Environmental Education”, 5, 1989, s. 32–38  (ang.).
  24. ↑ Who’s Who in Sciences Academia: Krzysztof Cena [online], AcademicKeys [dostęp 2023-07-05]  (ang.).
  25. ↑ Complete List of ASHRAE Awards (Updated July 2018) [online], za 1999 – razem z Richardem de Dear, portal ashrae.org [dostęp 2019-12-08]  (ang.).
  26. ↑ BenjaminB. Kilham BenjaminB., Out on a limb, White River Junction, Vermont: Chelsea Green Publishing, 2013, s. 158, ISBN 978-1-60358-390-9 .
  27. ↑ Jeremy A.J.A. Clark Jeremy A.J.A., KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Plants, animals and energy, „Physics Bulletin”, 27, 1976, s. 548–549  (ang.).
  28. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Jeremy A.J.A. Clark Jeremy A.J.A., Thermal radiation from animals coats: Coat structure and measurements of radiative temperature, „Physics in Medicine and Biology”, 18 (3), London: Institute of Physics, 1973, s. 432–443  (ang.).
  29. ↑ David C.F.D.C.F. Muir David C.F.D.C.F., KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Deposition of ultrafine aerosols in the human respiratory tract, „Aerosol Science and Technology”, 6, 1987, s. 183–190, ISSN 0278-6826 .
  30. ↑ TamaraT. Erlandson TamaraT., KrzysztofK. Cena KrzysztofK., RichardR. deDear RichardR., Environmental and human factors influencing thermal comfort of office occupants in hot-humid and hot-arid climates, „Ergonomics”, 46 (6), 2003, s. 616–628, DOI: 10.1088/0031-9155/23/4/001 .
  31. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., NicoleN. Davey NicoleN., TamaraT. Erlandson TamaraT., Thermal comfort and clothing insulation of resting tent occupants at high altitude, „Applied Ergonomics”, 34 (6), 2003, 543–550 (abstrakt) .
  32. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., PeterP. Tapsell PeterP., Clothing insulation and thermal comfort of tent occupants at high altitude, [w:] TonyT. Lau (red.), Proceedings of the International Conference on Physiological and Cognitive Performance in Extreme Environments., (paper 18, conference on 27–30 March 2000 at the Australian Institute of Sport, Canberra), Melbourne: Defence Science and Technology Organisation, 2000, s. 98–101 [dostęp 2020-03-24] .
  33. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Jeremy A.J.A. Clark Jeremy A.J.A., Thermal insulation of animal coats and human clothing, „Physics in Medicine and Biology”, 23 (4), 1978, s. 565–591, DOI: 10.1088/0031-9155/23/4/001 [dostęp 2022-11-19] .
  34. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Richard J.R.J. deDear Richard J.R.J., Field study of occupant comfort and office thermal environments in a hot, arid climate, „ASHRAE Transactions”, 105, 1999, s. 204–224 .
  35. ↑ Richard R.R.R. Gonzalez Richard R.R.R., KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Evaluation of vapor permeation through garments during exercise, „Journal of Applied Physiology”, 58 (3), 1985, s. 928–935 .
  36. ↑ MarcusM. Cattani MarcusM. i inni, Potential dermal and inhalation exposure to chlorpyrifos in Australian pesticide workers, „Annals of Occupational Hygiene”, 45 (4), 2001, s. 299–308, DOI: 10.1093/annhyg/45.4.299 [dostęp 2023-07-10] .
  37. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., JanuszJ. Goćkowski JanuszJ., O modelu samorządnej wszechnicy akademickiej, „Nauka Polska”, 29 (1–2), 1981, s. 113–128 .
  38. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Warunki rozwoju młodych pracowników akademickich w Australii, konferencja: Nauka – Możliwości i Ograniczenia, Warszawa: Chrześcijańskie Forum Pracowników Nauki, 2013, s. 105–122, ISBN 978-83-929139-2-4 [dostęp 2018-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-16] .
  39. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Prof. Krzysztof Cena o systemie wyborczym w Australii [online], nagranie wykładu w Biurze Ruchu JOW we Wrocławiu (32 min), 12 kwietnia 2014 [dostęp 2018-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-11] .
  40. ↑ WładysławW. Skrzypek WładysławW., A w kraju ... JOW, „Pryzmat” (176), Politechnika Wrocławska, marzec 2004, s. 17, ISSN 1429-1673 [dostęp 2023-01-17] .
  41. ↑ StanisławS. Srokowski StanisławS., Komu potrzebny autorytet?, „Wiadomości. Tygodnik społeczno-kulturalny” (nr 31/1270), Wrocław 1981, s. 7, OCLC 1036468849 .
  42. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Uwarunkowania rozwoju młodych pracowników akademickich w Polsce. Motywacje dla elitarności., III Konferencja Akademickiego Klubu Obywatelskiego im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Krakowie, 25 kwietnia 2015, zapis wideo, 10 min. [dostęp 2018-12-14] .
  43. ↑ Jak połowa uniwersytetów australijskich zdobyła miejsca na światowych listach rankingowych? [online], Salon Profesora Dudka, spotkanie 536, Wrocław, 11 kwietnia 2014 [dostęp 2022-10-11] .
  44. ↑ Halina T.H.T. Szunejko Halina T.H.T. (red.), Polish Community in Western Australia, 1950–2005 (Polska społeczność w Australii Zachodniej, 1950–2005), Perth: Polish Community Council of Western Australia, 2006, s. 111–113, ISBN 0-9757031-1-0  (ang.).
  45. ↑ KrisK. Cena KrisK., Statpro – a review, JudyJ. Pineo (red.), „Hackette”, 3 (1), Hamilton, Ontario: Hamilton Apple Computer Klub, 1984, s. 12–14  (ang.).
  46. ↑ JerzyJ. Fereński JerzyJ., W piwnicy i jeszcze głębiej, „Konfrontacje”, wydanie specjalne z okazji jubileuszu (1959–2003) Studenckiego Klubu Pałacyk we Wrocławiu, 31 maja 2003, s. 5 [dostęp 2019-09-01] .
  47. ↑ PiotrP. Wojciechowski PiotrP., Był Pałacyk, a w nim piwnica, [w:] JanuszJ. Michalewicz, Pałacyk pełen kultury – Klub, jaki pamiętam, Wrocław: Comex, 2012, s. 137–140, ISBN 978-83-934102-9-3 .
  48. ↑ JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, hasło: Akademicki Klub Turystyczny, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 27, ISBN 83-7384-561-5 .
  49. ↑ DagmaraD. Zadrożna DagmaraD., 60-lecie Sekcji Matki Naszej [online], portal Sekcji Grotołazów Wrocław, 18 października 2015 [dostęp 2018-01-16] .
  50. ↑ AndrzejA. Korsak AndrzejA., Tatrzańscy kosynierzy, Warszawa: Sport i Turystyka, 1977, s. 135, 146, OCLC 750929296 .
  51. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Kangchenjunga Exploratory, „Zwoje (The Scrolls)”, 3 (31), 2002 [dostęp 2018-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-16] .
  52. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., „Kangchenjunga Exploratory” z kamerą, [w:] ZbigniewZ. Piotrowicz (red.), Jak robić film górski – nieporadnik, wydano z okazji VIII Przeglądu Filmów Górskich im. Andrzeja Zawady, Lądek Zdrój: Centrum Kultury i Rekreacji w Lądku Zdroju, 2002, s. 87–95, ISBN 83-907086-7-1 .
  53. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Himalayan Traverse, video w domenie publicznej YouTube, Karo Productions, 1998, 55 min. [dostęp 2018-12-12]  (ang.).
  54. ↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Kanonizacja Jana Pawła II i Jana XXIII. Zapis pielgrzymki [online], Kraków Niezależny, 10 maja 2014 [dostęp 2021-11-18] .
  55. ↑ I.I. Michalec I.I., Nowy Sącz: dar prof. Krzysztofa Ceny trafił do biblioteki [WIDEO] [online], Sądeczanin – www.sadeczanin.pl, 2020 [dostęp 2021-11-16] .

Linki zewnętrzne

  • Prof. dr hab. Krzysztof Maria Cena, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2017-01-17] .
  • Krzysztof Cena, [w:] Google Scholar [dostęp 2023-07-10]
  • Krzysztof Cena, [w:] Dorobek naukowy PWr (baza DONA), nr ewid. PWr: 088972, W02 [dostęp 2024-04-04]
  • Krzysztof Cena, [w:] AD Scientific Index, Rankings for Scientist, ID 4385 [dostęp 2023-07-10]
  • ISNI: 0000000117464969
  • VIAF: 16066409
  • LCCN: n80051331
  • NTA: 07193118X
  • PLWABN: 9810679851505606
  • NUKAT: n96002410
  • J9U: 987007340229605171
Identyfikatory zewnętrzne:
  • identyfikator osoby w bazie „Ludzie nauki” (dawnej): 67853