Powiat wysokomazowiecki

Powiat wysokomazowiecki

powiat
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
TERC	2013
Siedziba	Wysokie Mazowieckie
Starosta	Bogdan Zieliński
Powierzchnia	1288,91 km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności	56 860[1]
• gęstość	44,1 os./km²
Urbanizacja	32,58%
Tablice rejestracyjne	BWM
Adres urzędu: ul. Ludowa 15a 18-200 Wysokie Mazowieckie
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich 1 Liczba gmin miejsko-wiejskich 3 Liczba gmin wiejskich 6
Położenie na mapie województwa
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Powiat wysokomazowiecki – powiat w Polsce (województwo podlaskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Wysokie Mazowieckie.

Powiat wysokomazowiecki ma charakter typowo rolniczy. Większość mieszkańców stanowi ludność wiejska, utrzymująca się z pracy we własnych gospodarstwach.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[2] powiat zamieszkiwało 56 860 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 56 652 osoby^[3].

Skład powiatu

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejskie: Wysokie Mazowieckie
• gminy miejsko-wiejskie: Ciechanowiec, Czyżew, Szepietowo
• gminy wiejskie: Klukowo, Kobylin-Borzymy, Kulesze Kościelne, Nowe Piekuty, Sokoły, Wysokie Mazowieckie
• miasta: Wysokie Mazowieckie, Ciechanowiec, Czyżew, Szepietowo

Geografia

Powiat leży na Wysoczyźnie Wysokomazowieckiej, pomiędzy doliną górnego biegu Narwi a Bugiem na południu. Od zachodu granicę wyznacza Czerwony Bór, a od strony północnej i wschodniej przechodzi w pradolinę rzeki Narew.

Teren powiatu jest obszarem nizinnym, jedynie na północno-wschodnim obszarze występują niewielkie morenowe wzgórza o wysokości do 160 m n.p.m. W okolicach miasta Wysokie Mazowieckie biorą swój początek niewielkie dopływy Narwi i Bugu. Na obszarze powiatu nie występują naturalne zbiorniki wód powierzchniowych większych rozmiarów. Na północno-wschodnim skraju powiatu występują naturalnie ukształtowane mokradła i niezagospodarowane większe systemy torfowo-bagienne. Liczne są oczka śródpolne i sztuczne zbiorniki, np. zalew na rzece Nurzec w Ciechanowcu i sztuczny zbiornik o charakterze rekreacyjnym w okolicach wsi Tybory-Kamianka.

Korzystną cechą klimatyczną powiatu jest dość duże nasłonecznienie, którego współczynnik wynosi 6,4, niższy od współczynnika krajowego (6,6). Najczęściej zachmurzenia dominują w listopadzie i grudniu.

Powiat pozbawiony jest surowców mineralnych, jedynie w kilkunastu eksploatowanych złożach żwirowych pozyskuje się kruszywo budowlane^[4].

Powierzchnia powiatu wynosi 1288 km² z czego^[5]:

• użytki rolne 986 km²
• tereny leśne 239 km²
• grunty zabudowane 44 km²
• nieużytki 15 km²
• pozostałe 4 km²

Demografia

W składzie II Rzeczypospolitej

Według spisu powszechnego z 1921 roku powiat w ówczesnych granicach zamieszkiwało 70975 osób, w tym 63263 (89,1%) Polaków, 7157 (10,1%) Żydów, 334 (0,5%) Białorusinów, 145 Rosjan, 51 Rusinów, 9 Niemców, 3 Litwinów, 1 Czech, 1 Estończyk, 1 Francuz, 1 Łotysz, 1 Włoch i 8 osób o nieustalonej narodowości^[6].

Współcześnie

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2012):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	59 313	100	29 405	49,58	29 908	50,42
Miasto	19 327	32,58	9871	16,64	9456	15,94
Wieś	39 986	67,42	19 534	32,93	20 452	34,48

Liczba ludności w 2008 r. wynosiła – 59 413 osób, w 2009 r. – 59 010 a już w 2010 r. – 58 700 osób^[7].

• Piramida wieku mieszkańców powiatu wysokomazowieckiego w 2014 roku^[8].
  

Stopa bezrobocia

We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 1500 osób, a stopa bezrobocia 5,5%^[9].

Religia

Według spisu powszechnego z 1921 roku, 62002 (87,4%) mieszkańców powiatu w ówczesnych granicach wyznawało rzymski katolicyzm, 8114 (11,4%) judaizm, 740 (1,0%) prawosławie, 81 (0,1%) protestantyzm i 20 grekokatolicyzm. 15 osób zadeklarowało brak wyznania. W przypadku 8 osób wyznania nie ustalono^[6].

Historia powiatu

Powiat mazowiecki został utworzony w roku 1867 z części powiatu łomżyńskiego. Należał do guberni łomżyńskiej. Od północy, wschodu i południa graniczył z gubernią grodzieńską, od zachodu z powiatem ostrowskim i łomżyńskim. Powierzchnia powiatu wynosiła 2576 mil kwadratowych^[10].

W powiecie znajdowało się wtedy jedno miasto (Tykocin) i 9 gmin: Kowalewszczyzna, Klukowo, Mazowieck, Piekuty, Piszczaty, Poświętne, Sokoły, Stelmachowo, Szepietowo. Wcześniej na terenie powiatu istniały gminy w Chojanech i Dzięcieli. Osady miejskie w powiecie to: Wysokie, Sokoły. We wszystkich gminach było 376 wsi^[10].

W Tykocinie znajdował się okrąg sądu pokoju dla miasta Tykocina. Były również trzy okręgi sądów gminnych: w Tykocinie, Mazowiecku i Dąbrówce Kościelnej^[10].

W roku 1867 powiat liczył 54230 mieszkańców, w 1890 – 69911. W Tykocinie żyły 5303 osoby. W powiecie przeważała ludność polska. Było również 476 prawosławnych, 65 protestantów i 15377 Żydów (w Tykocinie 4628)^[10].

Powiat mazowiecki w 1911 r.

Miejscowość	Liczba ludności	Katolicy	Prote stanci	Żydzi	Powierzchnia (w morgach)
Tykocin m.	5137	2247	6	2869	4515
Klukowo w tym Ciechanowiec	9565 2654	7363 850	– –	2190 1793	32265 –
Kowalewszczyzna	6295	2611	–	70	21190
Mazowieck w tym Mazowieck w tym Jabłonka	10711 2801 534	8050 997 84	– – –	2571 1730 439	31405 – –
Piekuty	7553	7213	–	307	25504
Piszczaty	6995	6718	–	240	21307
Poświętne w tym Łapy	10660 3105	8330 1239	258 230	1244 837	23321 –
Sokoły w tym Sokoły	11591 4125	7869 435	– –	3711 3679	23324 –
Stelmachowo	6945	6852	19	44	22079
Szepietowo	10687	9656	–	908	33196

Źródło^[11]

Po zakończeniu I wojny światowej, ustawą sejmową z sierpnia 1919 r. utworzono województwo białostockie. W jego skład wszedł również powiat mazowiecki. Powierzchnia powiatu wynosiła 1118 km², a liczba ludności 70975 (w 1921 r.). W powiecie były trzy miasta: Wysokie Mazowieckie, Sokoły i Tykocin^[12].

W latach 20. starostą był Romuald Klimów^[13].

Odbudowę społeczno-gospodarczą powiatu przerwał najazd bolszewicki w roku 1920. Dla uczczenia pamięci poległych żołnierzy z lat 1918–1921, z inicjatywy ówczesnego starosty Józefa Zycherta, wystawiono w Wysokiem Mazowieckiem (1928 r.) Pomnik Niepodległości, zwany powszechnie pomnikiem POW^[12].

Komasacja gruntów w powiecie w roku 1930 wynosiła około 97% (najwyższy wskaźnik w II Rzeczypospolitej). Odsetek gospodarstw małych wynosił 38%. Najliczniejsza grupę stanowiły gospodarstwa o powierzchni 5-10 ha. Było również 31 gospodarstw w grupie od 200 do 1000 ha i 3 powyżej 1000. W roku 1931 grunty orne zajmowały 63,1% powierzchni powiatu^[14].

Po wyzwoleniu, urząd starostwa zorganizowano we wrześniu 1944 r. Pierwszym starostą był porucznik Segda, wicestarostą podporucznik Kania. Powołano urzędy: Urząd ziemski, Inspektorat szkolny, Urząd skarbowy, Zarząd drogowy i Urząd pocztowy. Miesiąc później działalność rozpoczęły: Powiatowa Rada Narodowa i Gminne Rady Narodowe we wszystkich gminach^[12].

Powiat zajmował obszar 1462,4 km², zamieszkany był przez około 80 tys. osób. Na terenie powiatu były dwa miasta: Wysokie Mazowieckie i Łapy.

W 1953 oddano do użytku szpital przewidziany dla 230 chorych. Znajdowały się w nim oddziały: wewnętrzny, dziecięcy, ginekologiczny, chirurgiczny. Pierwszym dyrektorem został dr Eugeniusz Czerniawski.

W 1973 powołano Zespół Opieki Zdrowotnej, któremu podporządkowano szpital rejonowy w Ciechanowcu, 11 gminnych i 8 wiejskich ośrodków zdrowia^[12].

Szkolnictwo w powiecie do roku 1914

W roku 1864 szkoły wyłączono spod opieki dworu i parafii, a przekazano gminom. W 1875 zamiast szkół wyznaniowych wprowadzono szkoły wiejskie, gminne i miejskie. Szkoły żydowskie i ewangelickie kantory pozostały przy dawnych nazwach^[15].

Szkoły rządowe

• Tykocin:
  • 1-klasowa gminna, założona przed 1869, funkcjonowała do 1914
  • 1-klasowa miejska, od około 1869 do 1886
  • 1-klasowa żydowska, przed 1870 do 1886
  • 2-klasowa męska utworzona ze szkoły miejskiej i żydowskiej (1886-1914)
  • 1-klasowa żeńska, 1886-1914
• Gmina Klukowo:
  • Ciechanowiec, 1-klasowa (1886-1914)
  • Ciechanowiec, 1-klasowa żydowska (1879-1880)
  • Klukowo, 1-klasowa, przed 1873-1914
  • Kuczyn, 1-klasowa, przed 1879-1914
  • Lubowicze, 1-klasowa, przed 1872 do około 1876
  • Piętki-Gręzki, 1-klasowa, przed 1868 do około 1879
  • Wojny-Szuby, 1-klasowa, przed 1872-1884
  • Wyszonki, 1-klasowa, przed 1868-1914
• Gmina Kowalewszczyzna:
  • Płonka Kościelna, 1-klasowa, przed 1870-1914
  • Waniewo, 1-klasowa, 1867-1914
• Gmina Mazowieck:
  • Jabłonka, 1-klasowa, 1867-1914
  • Kulesze, 1-klasowa, 1868-1914
  • Mazowieck, 1-klasowa, 1877-1914
  • Wielki Święck, 1-klasowa, 1910-1914
• Gmina Piekuty:
  • Hodyszewo, 1-klasowa, przed 1873-1914
  • Jabłoń, 1-klasowa, przed 1873-1914
  • Piekuty, 1-klasowa, przed 1869-1914
  • Wyliny Ruś, 1-klasowa, 1879-1914
• Gmina Piszczaty:
  • Kobylin, 1-klasowa, przed 1870-1914
  • Kobylin, 1-klasowa, 1913-1914
• Gmina Poświętne:
  • Łapy, 2-klasowa, kolejowa męska, 1870-1914
  • Łapy, 1-klasowa, żeńska, 1875-1914
  • Łapy, 1-klasowa, męska wiejska, 1886-1889
  • Pietkowo, 1-klasowa, 1873-1914
  • Poświętne, 1-klasowa, 1868-1914
• Gmina Sokoły:
  • Sokoły, 1-klasowa, 1871-1914
• Gmina Stelmachowo:
  • Broniszewo, 1-klasowa, 1910-1914
  • Rzędziany, 1-klasowa, 1913-1914
• Gmina Szepietowo:
  • Bryki, 1-klasowa, 1913-1914
  • Dąbrowa Wielka, 1-klasowa, 1873-1914
  • Dąbrówka, 1-klasowa, 1868-1914

Szkoły prywatne

• Wysokie Mazowieckie:
  • Anna Raczkowska otworzyła w 1871 r. 2-klasową szkołę żeńską. W 1872 roku I oddział liczył 60, II-42, III-52, IV-5 uczennic
  • Cecylia Betlej, 1876, 1-klasowa szkoła żeńska
  • Stefania Judejko, 1893, 1-klasowa szkoła żeńska
• Łapy: Julianna E.F. Dimitr założyła 1-klasową szkołę żeńską przy stacji kolejowej
• Łupianka Stara, w 1887 r. 1-klasową szkołę dla obojga płci założył Wincenty Łupiński. Szkoła zamknięta w roku 1892 z powodu śmierci założyciela
• Krzyżewo: od 1910 roku funkcjonowała szkoła rolnicza założona przez Bronisławę i Stefanię Karpowicz

Szkoły żydowskie (chedery)

W 1895 chedery istniały w: Ciechanowcu (2), Jabłonce (4), Kobylinie Borzymach (1), Mazowiecku (10), Sokołach (8), Tykocinie (10). W 1901 w całym powiecie istniały 34 chedery^[11].

Szkolnictwo w latach 1918–1939

W roku szkolnym 1925/1926 na 105 szkół w powiecie wysokomazowieckim własne budynki posiadały: szkoła nr 3 w Łapach, nr 1 i nr 2 w Sokołach i nr 1 w Wysokiem Mazowieckiem, szkoła w osadzie Ciechanowiec oraz wsiach: Dąbrowa Wielka, Hodyszewo, Jabłoń Kościelna, Nowe Piekuty, Płonka Kościelna, Waniewo, Rzędziany, Kostry-Noski. Liczba szkół wzrastała do 1925 roku, by potem się zmniejszyć. W roku szkolnym 1932/1933 było w powiecie 75 szkół i 1371 uczniów, w 1934/1935 75 szkół i 1387 uczniów, a w 1937/1938 82 szkoły i 1436 uczniów.

Pierwszą szkołą średnią w powiecie była Koedukacyjna Średnia Szkoła Handlowa założona w 1933 r. przez Towarzystwo Przyjaciół Wysokiego Mazowieckiego. Najpierw była to szkoła 3-letnia, później 4-letnia. W 1936 roku zorganizowano Gimnazjum Kupieckie, które w 1939 r. otrzymało prawa szkoły państwowej^[16].

W 1926 r. w Krzyżewie funkcjonowała Ludowa Szkoła Rolnicza. Nauka trwała 11 miesięcy, praktykę uczeń odbywał w gospodarstwie rodziców. W 1937 nazwana: Prywatna Szkoła Przysposobienia Rolniczego Stefanii Karpowiczówny. W 1939 r. zmieniono nazwę szkoły na: Prywatna Męska Roczna Szkoła Rolnicza w Krzyżewie. Szkoła otrzymała uprawnienia szkół państwowych^[16].

Tajne nauczanie w czasie II wojny światowej

Podczas II wojny światowej punkty tajnego nauczania zorganizowano między innymi w Wysokiem Mazowieckiem, Łapach, Moczydłach, Klukowie, Kozarzach, Jabłonce, Osipach, Brzózkach, Kalinowie, Włostach i innych wsiach w powiecie. W celu koordynacji nauczania powstała Powiatowa Komisja Oświaty i Kultury powiatu wysokomazowieckiego, której przewodniczącą została Róża Czarnohorska. Dla młodzieży starszej organizowano nauczanie na poziomie gimnazjalnym^[12]. W latach 1941–1942 w tajnym nauczaniu na tym terenie uczestniczyło co najmniej 98 nauczycieli i 1600 uczniów, w roku 1942-1943 nie mniej niż 88 nauczycieli i 1805 uczniów, a w roku 1943-1944 82 nauczycieli i 1324 uczniów.

Transport

Baza sieci komunikacyjnej niemal całkowicie zapewnia podstawowe potrzeby mieszkańców. Lokalną sieć drogową tworzą głównie drogi gminne o dł. 761 km i powiatowe o dł. 594 km, pozostałe stanowią tylko 7%. Układ komunikacyjny powiatu opiera się na ciągu drogi wojewódzkiej nr 689 Zambrów – Wysokie Mazowieckie – Szepietowo – Brańsk, umożliwiając połączenie środkowej i południowej części powiatu z drogą krajową nr 8, a w konsekwencji ze stolicą i pozostałymi regionami kraju. Uzupełnieniem tego trzonu jest droga wojewódzka nr 678, łącząca bezpośrednio Wysokie Mazowieckie z Białymstokiem oraz drogi krajowe nr 63 i 66.

Północna część powiatu, obejmująca teren gmin Kobylin-Borzymy i częściowo Kulesze Kościelne i Sokoły, styka się z drogą krajową nr 8, o niewielkim znaczeniu dla struktury komunikacyjnej powiatu.

Dopełnieniem sieci drogowej jest jedna z najstarszych w kraju linii kolejowych tzw. Kolej Warszawsko-Petersburska relacji Petersburg – Białystok – Warszawa. Linia przebiega przez Szepietowo, gdzie znajduje się stacja kolejowa, w sąsiedztwie miasta Wysokie Mazowieckie^[4][17].

Naczelnicy powiatu

Naczelnicy pracujący w powiecie (od roku 1876):

• Adrian Sadowski (1876-1886)
• Afanas Stołypin (1887-1888)
• Paweł Naumow (1888-1894)
• Sergiusz Koptiew (1894-1902)
• Stefan Ałferow (1906)
• Iwan Fibich (Fabich Emielnianow) (1910-1917) pełnił funkcję nawet w Rosji

Starostowie

Starostowie pracujący w starostwie (od roku 1918):

• Józef Zychert (1918-1928)
• Romuald Klimowiecki na przełomie lat 20. i 30.
• Adam Demidecki-Demidowicz (1928-1932)
• Tadeusz Raczyński (1932-1937)
• Józef Świątkiewicz (1937)
• Paweł Tadeusz Alfred Sulatycki (1938-1939)
• Stanisław Segda (1944-1945)
• Józef Wołoszynowicz (1945-1946)
• Bogdan Kubicki (1946)
• Stanisław Hübner (1946-1947)
• Wacław Rudzki (1947-1948)
• Andrzej Sandecki p.o. (1948)
• Stanisław Wasztygiel (1948-1949)
• Leon Parszuto (1949)

Wicestarostowie

Wicestarostowie pracujący w starostwie (od roku 1929):

• W. Sulkowski (17.08.1929)
• Jan Procakiewicz (25.05.1936)
• Antoni Roth (29.08.1937)
• Franciszek Dziakowicz 17.03.1939
• Stanisław Kania (1945)
• Łazarewicz (1945)
• Andrzej Sandecki (1946-1949)
• Michał Trubacz

Kierownicy

Kierownicy pracujący w Urzędzie Rejonowym (od roku 1990):

• Czesław Jakubiak (1990-1991)
• Krzysztof Krajewski (1991-1998)

Starostowie

Starostowie pracujący w starostwie (od roku 1998):

• Jacek Bogucki (1998-2005)
• Bogdan Zieliński (2005-)^[18].

Sąsiednie powiaty

• powiat zambrowski
• powiat białostocki
• powiat bielski
• powiat siemiatycki
• powiat sokołowski (mazowieckie)
• powiat ostrowski (mazowieckie)

Media

• Wysokomazowiecki Portal Internetowy eWysMaz.pl

Galeria

• 
  Gmina Wysokie Mazowieckie – Mścichy
• 
  Gmina Ciechanowiec – Pobikry
• 
  Gmina Czyżew – Dąbrowa Wielka
• 
  Gmina Nowe Piekuty – Hodyszewo
• 
  Gmina Szepietowo – Moczydły-Jakubowięta
• 
  Gmina Sokoły – Waniewo

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Portal Wysokomazowiecki