Rosyjska okupacja obwodu czernihowskiego

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Rosyjska okupacja obwodu czernihowskiego

Terytorium obwodu, które nie znalazło się pod okupacją      Terytorium obwodu, które zostało wyzwolone
Konflikt	Inwazja Rosji na Ukrainę
Czas konfliktu	24 lutego – 3 kwietnia 2022
Miejsce konfliktu	obwód czernihowski
Terytorium	Ukraina
Ofiary cywilne	478 zabitych, 692 rannych

Rosyjska okupacja obwodu czernihowskiego – okupacja wojskowa, która rozpoczęła się 24 lutego 2022 roku wraz z początkiem rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Wojska rosyjskie przechodzące z terytorium sąsiedniej Białorusi stopniowo zaczęły zajmować znaczną część obwodu czernihowskiego, na drodze do zajęcia Kijowa. Stolica obwodowa, miasto Czernihów, nigdy nie została zdobyta. 3 kwietnia wojska rosyjskie opuściły region, kończąc okupację.

W ciągu ponad miesiąca okupacji rosyjskiej w obwodzie czernihowskim zginęło 478 cywilów, w tym 68 dzieci, a kolejne 692 osoby zostały ranne. Pomimo wycofania wojsk okupacyjnych Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej kontynuują ataki artyleryjskie, dronowe i rakietowe, głównie przeciwko miejscowościom przygranicznym oraz miastu Czernihów.

Okupacja

24 lutego armia rosyjska wkroczyła na terytorium obwodu czernihowskiego^[1]. Ofensywę przeprowadzono od strony Białorusi^[2]. Głównym celem armii rosyjskiej było dotarcie do szosy łączącej Czernihów z Kijowem, aby zaatakować stolicę Ukrainy od północy^[3][4]. Już 25 lutego oddzielne rosyjskie brygady szturmowe podjęły próbę desantu i przedostania się do Czernihowa. Jednak żołnierze Sił Zbrojnych Ukrainy zbudowali w mieście silną linię obrony, dzięki czemu armia rosyjska nie zdołała zdobyć regionalnej stolicy. Z tego powodu dowództwo rosyjskie podjęło decyzję o rozpoczęciu oblężenia Czernihowa i zdecydowało się zająć pobliskie wsie. Do początku marca zajęte zostały Jahidne, Kołycziwka, Iwaniwka, Zalesie, Nowyj Bykiw, Nowa Basań, Łukasziwka i inne miejscowości^[3][5][6][7]. 1 marca szef Czernihowskiej Obwodowej Administracji Państwowej Wjaczesław Czaus oświadczył, że wszystkie wyjścia z miasta są zaminowane i wezwał mieszkańców do pozostania w domach^[8].

Zacięte walki na przedmieściach Czernihowa trwały przez większą część marca^[9]. Przez cały ten czas miasto było całkowicie otoczone^[10][11]. 3 marca żołnierze rosyjscy wysadzili most na rzece Desna, przez który przebiegała droga do Kijowa, wskutek czego Czernihów został odcięty od głównych szlaków zaopatrzeniowych. Armia rosyjska zaczęła aktywnie ostrzeliwać i bombardować miasto, w którym mieszkało wówczas 300 tysięcy mieszkańców^[12][13], używając w atakach zabronionej przez konwencję genewską amunicji kasetowej^[14]. Okoliczne wsie również zostały uszkodzone przez ostrzał. Już 28 lutego pojawiły się doniesienia, że ​​z gradów ostrzelano Kyjinkę i Pawliwkę, a eksplozje uszkodziły dziesiątki domów. Niektóre osady zostały ostatecznie całkowicie zniszczone^[15][16]. Okres ten charakteryzował się dużą liczbą ofiar: tylko w ataku na Czernihów 3 marca zginęło 47 osób^[7]. 6 marca prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski nadał broniącemu się Czernihowowi tytuł miasta-bohatera Ukrainy^[17]. 24 marca mer miasta Władysław Atroszenko poinformował, że zniszczonych zostało 60–70% zabudowy na obrzeżach miasta^[18].

Przez cały marzec Czernihów był oblężony. W tym czasie okoliczni mieszkańcy zostali pozbawieni prądu, ciepła, gazu i wody^[19][20]. Sytuacja w mieście była bliska katastrofy humanitarnej^[21]. Wysadzenie mostu na Desnie 3 marca przez wojska rosyjskie znacznie utrudniło ewakuację ludności cywilnej oraz dostarczanie pomocy humanitarnej i leków. Aby ugotować pożywienie, ludzie musieli budować piece z kamieni i cegieł na swoich podwórkach, wycinać drzewa i rozpalać ogniska^{[15][22][23][24]}. W czasie oblężenia w mieście kończyła się woda pitna: jej zapasy ograniczały się do 10 litrów na osobę^[25][26]. Z powodu ciągłych bombardowań wielu mieszkańców praktycznie nie opuszczało schronów^{[27][28][29][30]}. W połowie marca władze Czernihowa poinformowały, że w mieście nie ma wystarczającej liczby miejsc do pochówku zmarłych ze względu na trwające walki i rosnącą liczbę ofiar śmiertelnych^[31]. W tym czasie główny cmentarz miasta znajdował się pod rosyjskim ostrzałem, dlatego ciała zmarłych składowano w kostnicy^[7]. Jednocześnie ludzie nie mogli opuścić Czernihowa, gdyż wojska rosyjskie ostrzeliwały jedyne pozostałe korytarze humanitarne^[32]. Wśród mieszkańców pojawiały się obawy, że miasto stanie się drugim Mariupolem, gdzie w czasie oblężenia zginęły tysiące cywilów^[23].

Podobna sytuacja panowała w sąsiednich okupowanych wsiach, których mieszkańcy zmuszeni byli spędzać niemal cały czas w piwnicach swoich domów. Ponadto ze względu na trwające walki uliczne wywóz zmarłych ze schronów był niemożliwy^[12][33][34].

We wsi Jahidne rosyjscy żołnierze spędzili około 150–300 mieszkańców do piwnicy miejscowej szkoły^[15][12][35]. Wszyscy przebywali w małej szkolnej piwnicy przez około miesiąc^[12]. Najmłodszy mieszkaniec piwnicy miał półtora miesiąca, najstarszy 93 lata^[36]. Z powodu braku żywności, wody pitnej, normalnej cyrkulacji powietrza i przeludnienia piwnicy zmarło w tym czasie 10 mieszkańców^[37]. Mieszkańcy wychodzili na zewnątrz tylko raz dziennie. W czasie, gdy przebywali w piwnicy, rosyjscy żołnierze rabowali i podpalali domy^[38].

W skutecznej obronie Czernihowa kluczowe znaczenia miały stacjonujące w mieście formacje Sił Zbrojnych Ukrainy. Główny opór stawiała 1. Samodzielna Brygada Pancerna Sił Zbrojnych Ukrainy^[39]. Nie tylko powstrzymała izolowane siły rosyjskie, ale także podjęła aktywną obronę i broniła Czernihowa przez następne pięć tygodni. Armia ukraińska skutecznie ostrzeliwała rosyjskie kolumny zaopatrzeniowe przemieszczające się na południe od białoruskiego Homla. Doprowadziło to do zakłóceń na dużą skalę w łańcuchach dostaw w armii rosyjskiej, w wyniku czego grupa, która miała wkroczyć do Kijowa od północnego wschodu, została pozbawiona amunicji i żywności^[40].

Ofiary

W ciągu pierwszych dwóch tygodni wojny w obwodzie czernihowskim zginęło 228 osób – 123 wojskowych, 5 policjantów i 100 cywilów^[41]. Regularny ostrzał oblężonego Czernihowa pociągnął jednak za sobą jeszcze większą liczbę ofiar – w ciągu zaledwie jednego dnia, 17 marca, w mieście zginęły 53 osoby, w tym obywatel Stanów Zjednoczonych^[42][43][44]. Według słów burmistrza Władysława Atroszenki z 8 kwietnia w czasie oblężenia Czernihowa zginęło około 700 osób, zarówno cywilnych, jak i wojskowych^[45]. 25 maja władze obwodu czernihowskiego poinformowały, że w okresie aktywnych działań wojennych podczas rosyjskiej inwazji na region zginęło ponad 500 osób, a ponad 1500 zostało rannych^[46]. Spośród nich co najmniej 68 zmarłych to dzieci^[47][48]. Ludzie ginęli od pocisków, bomb kasetowych, eksplozji i odłamków. Wojska rosyjskie w atakach na ludność cywilną używały także fleszetek, które po trafieniu w ciało, mogą zaginać się w hak utrudniając ich usunięcie. Umieszczone w ich tylnej części cztery metalowe piórka często się łamią, powodując dalsze obrażenia^[49].

3 marca rosyjski samolot zrzucił osiem bomb na kilka budynków mieszkalnych w centrum Czernihowa, przy ulicy Wiaczesława Czornowiła. W pobliskiej aptece znajdowała się kolejka mieszkańców czekających na chleb^[7]. W ataku zginęło 47 osób. Śledczy Human Rights Watch odkryli w miejscu ataku co najmniej pięć lejów po bombach, częściowe zniszczenie 18-piętrowego budynku od 12. do 15. piętra, poważne uszkodzenia dwóch 9-piętrowych budynków oraz wybite okna i uszkodzone fasady w dwóch pozostałych 9-piętrowych budynkach. Apteka w jednym z tych budynków oraz sąsiadujący z nim ośrodek kardiologiczny uległy znacznemu zniszczeniu. Plac przy ulicy został zniszczony przez eksplozje i odłamki^[50][51][52]. 9 marca organizacja Amnesty International stwierdziła, że ​​nalot na Czernihów, w którym zginęło 47 cywilów, nosi znamiona zbrodni wojennej^[53].

Po wyzwoleniu wyszły na jaw umyślne morderstwa dokonywane w obwodzie przez wojska okupacyjne. W wiosce Jahidne zginęło 20 cywilów. Spośród nich sześciu zostało zastrzelonych, w tym ojciec i 12-letnia córka^[54]. W dwóch sąsiednich wsiach, Starym i Nowym Bykiwie, także odnaleziono ślady masakr ludności cywilnej. Z zeznań miejscowej ludności wynika, że ​​wojsko rosyjskie zajęło miejscową szkołę, szpital i przedszkole, a ich sztab mieścił się w schronie miejscowego klubu. W dniu zdobycia Starego Bykiwa rozstrzelano sześciu cywilów. W podziemiach wsi urządzono salę tortur, w której przetrzymywano co najmniej 40 osób. Po walkach we wsi zniszczeniu uległo około 100 domów i prawie cała infrastruktura^[55][56][57]. W Nowym Bykiwie 30 marca, dzień przed wycofaniem wojsk rosyjskich, żołnierze rosyjscy zabrali 8 z 21 mieszkańców wsi przetrzymywanych w miejscowej kotłowni. Później odnaleziono ciała kilku z nich z rozbitymi głowami. Zastępca dyrektora kostnicy obwodowej w Czernihowie poinformował o przybyciu dużej liczby zwłok ze strzałami w tył głowy; 20% z nich miało związane ręce^[32][58].

8 czerwca Prokurator Generalna Ukrainy Iryna Wenediktowa poinformowała, że ​​jej wydziałowi udało się zidentyfikować dziewięciu rosyjskich żołnierzy biorących udział w zbrodniach wojennych w obwodzie czernihowskim. Służyli w 55. Oddzielnej Brygadzie Strzelców Zmotoryzowanych z Tuwy^[37].

16 czerwca Czernihowska Prokuratura Obwodowa poinformowała, że podczas okupacji rosyjskiej zginęło co najmniej 478 cywilów, w tym 334 mężczyzn, 122 kobiety i 22 dzieci. Najwięcej osób w zginęło w wyniku ostrzału artyleryjskiego i nalotów rosyjskich. Ponadto doszło do ostrzału samochodów i rozstrzeliwania ludności cywilnej. Oprócz 478 zabitych, kolejne 692 osoby zostały ranne^[59].

Według stanu na czerwiec 2022 roku prokuratura obwodowa wszczęła 1263 postępowania karne przeciwko rosyjskim żołnierzom, z czego 866 dotyczyło naruszenia zasad prowadzenia wojny^[59].

Uprowadzenia

Istnieją dowody na szereg uprowadzeń okolicznych mieszkańców przez żołnierzy rosyjskich. W Snowśku w obwodzie czernihowskim 25 marca rosyjscy żołnierze porwali siedmiu mężczyzn, w tym mera Ołeksandra Miedwiediewa i biznesmena, byłego radnego rady obwodowej Hryhorija Bożko. Według lokalnych mieszkańców wywieziono ich samochodami w stronę Białorusi^[60][61]. Porwany został także sołtys wsi Hremiacz Ołeksij Karcan^[62].

Mieszkańcy Czernihowa zgłosili zaginięcie krewnych przetrzymywanych przez rosyjskie wojsko. Rodzina Buzinowów zgłosiła zaginięcie Nikity Buzinowa, porwanego na początku marca przez żołnierzy rosyjskich. W listopadzie 2022 roku okazało się, że został on uprowadzony z Ukrainy i umieszczony w areszcie śledczym w rosyjskim Biełgorodzie. Według krewnych rosyjskie wojsko zabrało Nikitę po tym, jak znaleźli w telefonie zdjęcia domów w Czernihowie i wsi Mychajło-Kociubynśke, pobrane z serwisu Google Maps^[63]. Potwierdzone zostało także porwanie i wywiezienie do Rosji nauczycielki wiejskiej z obwodu czernihowskiego^[64].

Zniszczenia

W całym regionie odnotowano liczne zniszczenia. Zniszczeniu uległo wiele obiektów infrastruktury mieszkalnej i cywilnej^[18], w tym szkoły, szpitale i uniwersytety^[65][66][67]. Według danych z początku maja 2022 roku w obwodzie czernihowskim zniszczono 680 km dróg państwowych i 22 mosty^[68], a także uszkodzono około 10 km przewodów, co spowodowało odłączenie wielu wsi od Internetu^[69]. W samej hromadzie Iwaniwka, która zrzesza 17 wsi rejonu czernihowskiego, uszkodzonych zostało 1300 domów^[15][70][71]. W wyniku zniszczeń w wielu domach w regionie wybite zostały szyby^[72]. 27 lutego w obwodzie czernihowskim w wyniku rosyjskiego ostrzału poważnie ucierpiała siedziba regionalnego oddziału Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, w której przechowywano materiały archiwalne^[73].

W wyniku rosyjskiej agresji w Czernihowie uszkodzono lub zniszczono wiele obiektów kultury^[74], między innymi:

• Budynek Obwodowego Centrum Młodzieżowego w Czernihowie
• Cerkiew św. Teodozjusza
• Czernihowskie Muzeum Wojskowo-Historyczne
• Czernihowskie Obwodowe Muzeum Historyczne imienia Wasyla Tarnowskiego
• Cerkiew św. Katarzyny
• Czernihowska Regionalna Uniwersalna Biblioteka Naukowa im. Sofiji i Ołeksandra Rusowych
• Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego
• Centralna Biblioteka Miejska im. Mychajła Kociubynskiego
• Czernihowskie Muzeum Literackie Mychajła Kociubynskiego
• Czernihowskie Obwodowe Muzeum Sztuki im. Hryhorija Gałagana

Galeria

• 
  Schron w Czernihowie pierwszego dnia wojny
• 
  Kolejka do marketu ATB w czasie trwającego oblężenia miasta
• 
  Centrum Czernihowa po ostrzale
• 
  Pracownicy DSNS wynoszą ciało z akademika, w którym w wyniku rosyjskiego ostrzału zginęło 5 osób, w tym troje dzieci
• 
  Szkoła nr 18 zniszczona w czasie oblężenia Czernihowa
• 
  Zniszczony Stadion im. Jurija Gagarina w Czernihowie
• 
  Zrujnowany budynek w jednej z wiosek w obwodzie czernihowskim
• 
  Patron pomaga szukać min w okolicy wsi Szestowycja w obwodzie czernihowskim po wycofaniu wojsk rosyjskich

Zakończenie okupacji

Niepowodzenia na kierunku czernihowskim zmusiły rosyjskie dowództwo do ponownego rozważenia swoich celów strategicznych. Podczas negocjacji w Stambule pod koniec marca delegacja rosyjska zgodziła się na ograniczenie aktywności wojskowej pod Kijowem i Czernihowem^[75]. W tym czasie armia rosyjska kontynuowała ataki powietrzne na miasto^[76], jednak już na początku kwietnia wojska zaczęły się wycofywać z kierunku czernihowskiego^[77]. 2 kwietnia 14 miejscowości w obwodzie czernihowskim oraz 15 miejscowości w obwodzie kijowskim zostało wyzwolonych spod rosyjskiej okupacji^[78]. Według wiceminister obrony Ukrainy Hanny Malar 3 kwietnia wojska rosyjskie ostatecznie wycofały się z obwodu czernihowskiego z powrotem na Białoruś^[79].

7 kwietnia sekretarz prasowy Pentagonu John Kirby ogłosił, że armia rosyjska całkowicie wycofała się z obwodów kijowskiego i czernihowskiego^[15].

Tuż przed zbliżającym się odwrotem pod koniec marca dowódca Centralnego Okręgu Wojskowego generał Aleksandr Łapin odznaczył swojego syna podpułkownika Denisa Łapina za „odwagę i bohaterstwo”. Denis Łapin jako dowódca 1 Pułku Pancernego Gwardii 2 Gwardyjskiej Dywizji Zmechanizowanej odpowiadał za nieudaną rosyjską ofensywę na kierunku czernihowsko-sumskim^[80].

Po wyzwoleniu

Pomimo wycofania wojsk rosyjskich ostrzał regionu był kontynuowany^[81]. Tylko w kwietniu 2022 roku doszło do czterech ataków na obwód czernihowski^[82][83]. Pod koniec maja Wołodymyr Zełenski powiedział, że w ciągu zaledwie jednego majowego tygodnia w regionie zginęło 87 osób^[84]. 17 maja lokalne władze poinformowały, że o godzinie 5 rano siły rosyjskie wystrzeliły cztery rakiety z samolotu w kierunku miejscowości Desna, w której znajduje się duży ośrodek szkolenia wojskowego ukraińskiej armii. W budynek uderzyły dwie rakiety^[84]. W ataku zginęło 87 osób^[85]. 25 czerwca ośrodek został ponownie zaatakowany^[86].

Jesienią i zimą 2022 roku kontynuowano ataki artyleryjskie, dronowe i rakietowe, głównie przeciwko miejscowościom przygranicznym^[87][88]. 19 października szef obwodu przekazał informację o eksplozjach i atakach dronów kamikadze na Czernihów^[89]. Celem ataków była zarówno infrastruktura elektryczna, jak i elektrownie cieplne, czyli scentralizowane systemy pompujące wodę do rur docierających do domów i innych budynków mieszkalnych^[90]. Tylko w grudniu tereny obwodów sumskiego i czernihowskiego zostały ostrzelane ponad 150 razy^[91].

Rosjanie kontynuują także ataki rakietowe na stolicę obwodu. 19 sierpnia 2023 w ataku rakietowym na wystawę dronów w Czernihowie zginęło 7 osób, a 207 zostało rannych^[92]. Atak został potępiony przez Francję, Stany Zjednoczone i Organizację Narodów Zjednoczonych^[93]. 17 kwietnia 2024 roku w ataku rakietowym uszkodzonych zostało 16 budynków, w tym budynki mieszkalne, szpital i Czernihowski Narodowy Uniwersytet Technologiczny, zabijając 18 osób i raniąc kolejne 78 osób^[94]. Kontynuowane są także ataki rosyjskich grup dywersyjnych w obwodzie czernihowskim^[95].

Równolegle w regionie rozpoczęły się prace mające na celu przywrócenie uszkodzonej infrastruktury. Po wyzwoleniu Łukasziwki przez wojska ukraińskie w odbudowie wsi pomogli ochotnicy z organizacji Repair Together^[96]. W grudniu prezydent Zełenski powiedział, że w obwodzie czernihowskim w ramach planu szybkiej naprawy trzeba odnowić 8896 obiektów^[97]. Rządy Finlandii^[98], Francji^[99], Łotwy^[100] i Norwegii^[100] wyraziły chęć wzięcia udziału w odbudowie regionu. 1 grudnia do obwodu czernihowskiego dotarły trzy mosty przekazane przez francuskie Centrum Zarządzania Kryzysowego i Wsparcia w celu przywrócenia połączeń komunikacyjnych^[101]. Wśród uczestników rozminowywania regionu działał pies Patron^[102].

Przypisy