Szymon Askenazy

Szymon Askenazy
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

16?/28 grudnia 1865
Zawichost, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

22 czerwca 1935
Warszawa, Polska

Miejsce spoczynku

cmentarz żydowski
w Warszawie

Zawód, zajęcie

historyk

podpis
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Grób Szymona Askenazego na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie

Szymon Askenazy (ur. 16?/28 grudnia[1][2] 1865[a] w Zawichoście, zm. 22 czerwca 1935 w Warszawie)[4] – polski historyk żydowskiego pochodzenia, zajmujący się głównie stosunkami międzynarodowymi w XVIII i XIX wieku, profesor Uniwersytetu Lwowskiego. Twórca własnej szkoły historycznej nazywanej szkołą Askenazego. W poglądach politycznych był zbliżony do obozu legionowo-piłsudczykowskiego. Był pierwszym ministrem pełnomocnym z ramienia Polski przy Lidze Narodów.

Życiorys

Syn Wolfa (zm. 1909) i Reginy z domu Hertzberger (zm. 1908). W 1887 r. ukończył prawo na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim, a następnie historię na Uniwersytecie w Getyndze, gdzie w 1894 r.[5] uzyskał stopień doktora na podstawie rozprawy Die letzte polnische Koenigswahl (Ostatnia elekcja króla w Polsce) pod kierownictwem profesora Maxa Lehmanna. Po obronieniu jej z wyróżnieniem i powrocie do Polski szukał miejsca, gdzie mógłby kontynuować karierę historyka. „Imperatorski” Uniwersytet Warszawski poddawany był coraz mocniejszej presji rusyfikacji, a Stanisław Smolka, rektor Akademii Umiejętności, poproszony przez przyjaciela Askenazego, Tadeusza Korzona, o możliwość habilitacji w Krakowie, udzielił odpowiedzi odmownej. Smolka miał stwierdzić, że kandydat nie będzie mógł liczyć na dalsze awanse uniwersyteckie, gdyż na wydziale filozoficznym działa już właśnie dwóch profesorów Żydów[6]. W 1897 r. Askenazy uzyskał habilitację na Uniwersytecie Lwowskim na podstawie rozprawy Przymierze polsko-pruskie, czym rozpoczął karierę naukową, obejmując kolejno stanowiska: docenta (1898), profesora nadzwyczajnego i profesora zwyczajnego (1906). W 1909 r. został członkiem Akademii Umiejętności. W czasie I wojny światowej przebywał w Szwajcarii. Działał tam na rzecz niepodległości Polski, biorąc udział w pracach Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Angażował się w działania na rzecz asymilacji Żydów. Na stanowisku profesora Uniwersytu Lwowskiego formalnie pracował do listopada 1919 r. (pozostając jednak od 1914 r. na urlopie), kierując w tym czasie Katedrą Historii Nowożytnej Polski. W trakcie wieloletniej pracy dydaktycznej, skoncentrowanej przede wszystkim wokół problematyki politycznej, międzynarodowej i dyplomatycznej XVIII i XIX Polski, skupił wokół siebie wielu uczniów. Polemizował ze szkołą krakowską, współtworząc lwowską szkołę historyczną[7], a jego poglądy nazwane zostały szkołą Askenazego[3][8][9][10].

Po rezygnacji z pracy na Uniwersytecie Lwowskim, w 1919 r. starał się o katedrę na Uniwersytecie Warszawskim (z inicjatywy prof. Leona Petrażyckiego[11]), jednak nie dopuścili do tego jego przeciwnicy – profesorowie Karol Lutostański[11], Bronisław Dembiński, Marceli Handelsman i środowisko Narodowej Demokracji[12]. Przyczyną zablokowania profesury Askenazego na UW było prawdopodobnie jego żydowskie pochodzenie oraz zarzuty jakoby był masonem[11].

W 1919 r. ukazała się jego głośna w Europie książka Gdańsk a Polska, przetłumaczona na język angielski, francuski i niemiecki.

Został pierwszym ministrem pełnomocnym z ramienia Polski przy Lidze Narodów w Genewie[3][b], funkcję tę pełnił w latach 1920–1923. Ze służby dyplomatycznej musiał odejść, mimo znacznych kompetencji, w wyniku antypiłsudczykowskiej i antyżydowskiej czystki przeprowadzonej przez Stanisława Zielińskiego z inspiracji endeckiego ministra spraw zagranicznych Mariana Seydy[13]. Nigdy nie był członkiem żadnej partii politycznej.

W 1924 r. po raz drugi odrzucono jego wniosek o objęcie katedry na Uniwersytecie Warszawskim. Wykładał tam jednak gościnnie w latach 1927–1935[14]. W 1928 r. Uniwersytet Warszawski chciał nadać mu tytuł profesora honorowego[12][c], a w 1932 r. zaoferował mu katedrę na Wydziale Prawa[15]. Obu tych propozycji Askenazy nie przyjął, urażony wcześniejszymi odmowami[12][15].

W 1934 r. otrzymał literacką nagrodę m.st. Warszawy[14].

Zmarł w Warszawie. Pochowany jest na Cmentarzu Żydowskim przy ulicy Okopowej (kwatera 10-6-5)[16][17].

Jego żoną była Felicja (zm. 1941), która w okresie niemieckiej okupacji ukrywała się w mieszkaniu Wandy Filipowiczowej; córka Janina została zamordowana przez Niemców[18]. Jego krewną była Natalia Aszkenazy, polska dyplomatka[19].

Uczniowie

Do uczniów Szymona Askenazego należą[20]: Józef Bojasiński, Stefan Dąbrowski, Antoni Derkacz, Włodzimierz Dzwonkowski, Natalia Gąsiorowska, Janusz Iwaszkiewicz, Maria Jarosiewiczówna, Dawid Kandel, Emil Kipa, Wiktor Kochanowski, Władysław Konopczyński, Zofia Krzemicka, Marian Kukiel, Jan Leszczyński, Maciej Loret, Maria Cecylia Łubieńska, Wacław Mejbaum, Kazimierz Marian Morawski, Henryk Mościcki, Bronisław Pawłowski, Antoni Plutyński, Aleksander Jan Rodkiewicz, Kazimierz Rudnicki, Adam Skałkowski, Michał Sokolnicki, Bruno Staweno, Jakub Szacki, Eugeniusz Wawrzkowicz.

Twórczość

  • Książę Józef Poniatowski 1763–1813, Lwów, 1905
  • Uniwersytet Warszawski, Warszawa, 1905
  • Rosja – Polska 1815–1830[21], Lwów, Warszawa, 1907
  • Łukasiński Tom 1 Tom 2, Lwów, 1908
  • Napoleon a Polska[22][23], Warszawa, 1918–1919
  • Przymierze polsko-pruskie[24], Warszawa, 1918
  • Gdańsk a Polska, Warszawa, 1919
  • Uwagi, 1924

Ordery i odznaczenia

Biografie

  • MarcinM. Nurowski MarcinM., Szymon Askenazy. Wielki Polak wyznania mojżeszowego, Warszawa 2005, ISBN 978-83-922560-0-7 .

Upamiętnienie

31 stycznia 1979 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Targówek (Targówek Mieszkaniowy) zostało nadanie imię Szymona Askenazego[26].

Uwagi

  1. ↑ Data urodzenia Askenazego przez wiele lat była niepewna, a jej wersje obejmowały zakres dwóch lat. W 1979 r. Andrzej Śródka opublikował informację pochodzącą z Sandomierskiego Oddziału Wojewódzkiego Archiwum Państwowego, wskazującą, że prawidłowa data to 23 grudnia 1965. Została ona powszechnie zaakceptowana (podaje ją np. Encyklopedia PWN[3]). Późniejsza analiza metryki wykazała, że została ona odczytana błądnie, a rzeczywisty dzień urodzenia Askenazego to 16 grudnia?/28 grudnia 1865[1].
  2. ↑ Na tym stanowisku z ramienia polskiego rządu podpisał Konwencję z 20 października 1921 r. kończącą kryzys alandzki.
  3. ↑ Wg innych źródeł Uniwersytet Warszawski nadał mu taki tytuł[11][15].

Przypisy

  1. ↑ a b MirosławM. Filipowicz MirosławM., Jeszcze o dacie urodzin Szymona Askenazego, „Kwartalnik Historyczny”, 113 (1), 2006, s. 203 [dostęp 2023-10-31] .
  2. ↑ AdamA. Redzik AdamA., Recenzja: Marcin Nurowski, Szymon Askenazy. Wielki Polak wyznania mojżeszowego, „Niepodległość”, 58, 2008, s. 319–327 .
  3. ↑ a b c Askenazy Szymon, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-10-31] .
  4. ↑ AndrzejA. Stępni AndrzejA., w Słownik biograficzny historii Polski, Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum, 2005, s. 27, ISBN 83-04-04856-6 .
  5. ↑ Mirosław Filipowicz, Wobec Rosji. Studia z dziejów historiografii polskiej od końca XIX wieku po II wojnę światową, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej 2000, s. 112.
  6. ↑ HenrykH. Barycz HenrykH., Na przełomie dwóch stuleci. Z dziejów polskiej humanistyki w dobie Młodej Polski, Wrocław 1977, s. 256 .
  7. ↑ Szymon Askenazy - historyk i dyplomata [online], Polskie Radio, 22 czerwca 2023 [dostęp 2023-10-31] .
  8. ↑ HannaH. Węgrzynek HannaH., Askenazy Szymon, [w:] Żydzi polscy. Historie niezwykłe, Warszawa: Demart, 2010, s. 16, ISBN 978-83-7427-392-3 .
  9. ↑ WojciechW. Stanisławski WojciechW., Szymon Askenazy, ostatni z insurekcjonistów [online], dzieje.pl, 23 czerwca 2020 [dostęp 2023-10-31] .
  10. ↑ AlfredA. Toczek AlfredA., Lwowskie środowisko historyczne i jego wkład w kulturę książki i prasy (1860-1918), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 2013, s. 238–242, ISBN 978-83-7271-770-2 .
  11. ↑ a b c d Piotr M.P.M. Majewski Piotr M.P.M., Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915−1945, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 82–83, DOI: 10.31338/uw.9788323522973, ISBN 978-83-235-2297-3 .
  12. ↑ a b c JanJ. Woźniak JanJ., Polak, Żyd, historyk. Sylwetka Szymona Askenazego [online], klubjagiellonski.pl, 5 sierpnia 2018 [dostęp 2023-11-02] .
  13. ↑ JózefJ. Łaptos JózefJ., Dyplomaci II RP w świetle raportów Quai d'Orsay, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1993, s. 13, 15 .
  14. ↑ a b Nagrody konkursowe m. st. Warszawy w r. 1934, „Świat Zasłużonych”, Nr 2, Warszawa 1934, s. 8 [dostęp 2020-12-08] .
  15. ↑ a b c WaldemarW. Borzestowski WaldemarW., Askenazy – rzecznik gdańskiej sprawy [online], Gdańsk - oficjalny portal miasta, 1 czerwca 2023 [dostęp 2023-11-02] .
  16. ↑ Grób Szymona Askenazego w bazie danych Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej w Warszawie.
  17. ↑ Cmentarze m. st. Warszawy. Cmentarze żydowskie, Warszawa: Rokart, 2003, ISBN 83-916419-3-7 .
  18. ↑ AndrzejA. Zahorski AndrzejA., Szymon Askenazy i jego dzieło, [w:] SzymonS. Askenazy, Książę Józef Poniatowski, Warszawa: PWN, 1978 (seria Biografie Sławnych Ludzi), s. 36 .
  19. ↑ Polish Women Diplomat To Speak At Junior College. Natalia Aszkenazy To Discuss Affairs Of Russia, Poland, „The San Bernardino County Sun”, San Bernardino, California, 1 maja 1944, s. 3 [dostęp 2023-11-08] .
  20. ↑ Mirosław Filipowicz, Szkoła Askenazego [w:] tegoż, Wobec Rosji. Studia z dziejów historiografii polskiej od połowy XIX wieku po II wojnę światową, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2000, s. 147–153, ISBN 83-85854-47-9.
  21. ↑ SzymonS. Askenazy SzymonS., Rosya - Polska. 1815-1830, wyd. 1907 [online], Lwów: H. Altenberg; Warszawa: E. Wende [dostęp 2018-06-27] .
  22. ↑ SzymonS. Askenazy SzymonS., Napoleon a Polska. T. 1, Upadek Polski a Francya, wyd. 1918 [online], Towarzystwo Wydawnicze [dostęp 2018-06-27] .
  23. ↑ SzymonS. Askenazy SzymonS., Napoleon a Polska. T. 2, Bonaparte a Legiony, wyd. 1918 [online], Towarzystwo Wydawnicze [dostęp 2018-06-27] .
  24. ↑ SzymonS. Askenazy SzymonS., Przymierze polsko-pruskie, wyd. 1900 [online], Towarzystwo Wydawnicze [dostęp 2018-06-27] .
  25. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 15.
  26. ↑ Uchwała nr 49 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 31 stycznia 1979 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy", Warszawa, dnia 2 kwietnia 1979 r., nr 5, poz. 21, s. 3.

Bibliografia

  • Academia Militans. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, red. Adam Redzik, Kraków 2015, wyd. 2, Kraków 2017.
  • Mirosław Filipowicz, Szkoła Askenazego [w:] Wobec Rosji. Studia z dziejów historiografii polskiej od połowy XIX wieku po II wojnę światową, Lublin 2000.
  • Mariola Hoszowska, Szymon Askenazy i jego korespondencja z Ludwikiem Finklem, Rzeszów 2013
  • Jan Jagielski: Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, 1996, s. 18–19. ISBN 83-90-66296-5.
  • MarcinM. Nurowski MarcinM., Szymon Askenazy. Wielki Polak wyznania mojżeszowego, Warszawa 2005, ISBN 978-83-922560-0-7 .
  • AdamA. Redzik AdamA., Recenzja: Marcin Nurowski, Szymon Askenazy. Wielki Polak wyznania mojżeszowego, „Niepodległość”, 58, 2008, s. 319–327 .

Linki zewnętrzne

  • Dia–pozytyw: Szymon Askenazy. [dostęp 2013-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-06)].
  • Kopie cyfrowe dzieł w KPBC
  • Kopie cyfrowe dzieł w Federacji Bibliotek Cyfrowych
  • Szymon Askenazy – wykaz publikacji w LitDok Bibliografia Historii Europy Środkowowschodniej, Herder-Institut (Marburg)
  • Publikacje Szymona Askenazego w serwisie Wolne Lektury
  • Szymon Askenazy w archive.org
  • Prace Szymona Askenazego w bibliotece Polona
  • ISNI: 000000011592452X
  • VIAF: 8483981
  • LCCN: n85178453
  • GND: 130101370
  • BnF: 12755840b
  • SUDOC: 068861060
  • NLA: 35798772
  • NKC: js2009489240
  • NTA: 085886165
  • CiNii: DA10253884
  • Open Library: OL474651A
  • PLWABN: 9810666790705606
  • NUKAT: n95000797
  • J9U: 987007257922405171
  • CANTIC: a11297980
  • NSK: 000751270
  • CONOR: 281545315
  • ΕΒΕ: 309212
  • LIH: LNB:V*63292;=BI
  • PWN: 3871682