Zatrwian
 Zatrwian zwyczajny | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | goździkopodobne | ||
| Rząd | goździkowce | ||
| Rodzina | ołownicowate | ||
| Rodzaj | zatrwian | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Limonium Mill. Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Limonium vulgare Mill.[3] | |||
| |||
| |||
Zatrwian (Limonium Mill.) – rodzaj roślin kwiatowych z rodziny ołownicowatych. Wyodrębnia się tu ok. 350[4] do ponad 600[5] gatunków. Zasięg rodzaju obejmuje rozległe obszary, głównie w strefach umiarkowanych obu półkul[5]. Większość gatunków występuje w pasie od Wysp Kanaryjskich przez śródziemnomorski rejon Europy i Afryki do wschodniej Azji (Japonia, Tajwan). Nieliczne gatunki rosną w Ameryce Północnej i Południowej, południowej Afryce i Australii. Wiele gatunków jest odpornych na zasolenie gleb, toteż porastają solniska, przybrzeża słonych jezior i mórz. Przeważnie też dobrze tolerują suchy klimat i słabe gleby, w tym górskie. Są owadopylne[6].
Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne.
Morfologia
- Pokrój
- Przeważnie byliny o wysokości 10–70 cm, rzadko rośliny jednoroczne i (głównie z Wysp Kanaryjskich) krzewy do 1 m wysokości. Łodyga bywa oskrzydlona[6].
- Liście
- Pojedyncze, od 1 do 30 cm długości i 5–100 mm szerokości, zgrupowane w rozetę, zwykle skórzaste[6].
- Kwiaty
- Drobne (4–10 mm), pięciopłatkowe, przeważnie różowe, fioletowe lub purpurowe, tylko u nielicznych gatunków białe lub żółte. Zebrane po kilka w niewielkich kłosach na rozgałęzieniach łodygi. Pięć działek kielicha jest zrośniętych w 5-nerwową, papierzastą rurkę. Pręciki w liczbie 5 wyrastają z nasady płatków. Słupek z 5 szyjkami zakończonymi wąskimi znamionami[6].
- Owoce
- Jednonasienne, zamknięte w trwałym, papierzastym kielichu[6].
Systematyka
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
Rodzaj z rodziny ołownicowatych (Plumbaginaceae), rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych. W obrębie ołownicowatych należy do podrodziny Staticoideae plemienia Staticeae[7].
- Wykaz gatunków
Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju zatrwian.
Zastosowanie
- Korzenie zatrwianu ze względu na dużą zawartość tanin były tradycyjnie wykorzystywane w garbarstwie (zwłaszcza L. gmelinii i L. latifolium)[4], a także do produkcji czarnej, różowej, żółtej i zielonej farby stosowanej do barwienia skór i dywanów.
- Szereg gatunków cieszy się dużą popularnością w ogrodnictwie jako rośliny ozdobne[4].
- zatrwian dwunerwowy[9], z. dwużyłkowy[10] Limonium binervosum (G.E.Sm.) C.E.Salmon
- zatrwian Gmelina Limonium gmelini (Willd.) Kuntze
- zatrwian Gougeta Limonium gougetianum (Girard) Kuntze
- zatrwian rozłożysty[9], z. gałęzisty[10] Limonium ramosissimum (Poir.) Maire
- zatrwian stokrotkolistny Limonium bellidifolium (Gouan) Dumort.
- zatrwian szerokolistny Limonium latifolium (Sm.) Kuntze ≡ L. platyphyllum Lincz.
- zatrwian wrębny Limonium sinuatum (L.) Mill.
- zatrwian zwyczajny Limonium vulgare Mill.
Tradycyjnie zaliczane są tu także uprawiane gatunki, klasyfikowane współcześnie do odrębnych rodzajów (druga nazwa naukowa – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online)[5]:
- zatrwian Suworowa Limonium suworowii (Regel) Kuntze ≡ Psylliostachys suworowii (Regel) Roshkova
- zatrwian tatarski Limonium tataricum Mill. ≡ Goniolimon tataricum (L.) Boiss.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ a b c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 529, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c Limonium Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-12].
- ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 96. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 109, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 116. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b B. Grabowska, T. Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka, 2012, s. 554-555. ISBN 978-83-7506-846-7. (pol.).
Bibliografia
- A. R. Horwood, 1919: British Wild Flowers – In Their Natural Haunts Vol2-4. The Gresham Publishing Co [1]
- Wielka Encyklopedia Sowiecka, 1970-1977, hasło: Кермек.
Encyklopedia internetowa:
- PWN: 4000611
- Britannica: plant/sea-lavender
- БРЭ: 2061671
- SNL: Limonium
- DSDE: hindebæger
Identyfikatory zewnętrzne:
