Mikołaj Spytek Ligęza

Ten artykuł dotyczy kasztelana sandomierskiego. Zobacz też: Inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Mikołaj Spytek Ligęza

Półkozic
Rodzina	Ligęzowie herbu Półkozic
Data urodzenia	1562/1563
Data i miejsce śmierci	sierpień 1637 Dąbrowa
Ojciec	Mikołaj Ligęza z Bobrku (1529–1603)
Matka	Elżbieta Jordan
Żona	1. Elżbieta Kormanicka 2. Zofia Krasińska
Dzieci	z Zofią Krasińską: Pudencjana, Konstancja
Rodzeństwo	Anna, Zofia, Jan

Mikołaj Spytek Ligęza herbu Półkozic (ur. przed 4 października 1563^[1][a] – zm. między 4 a 21 sierpnia 1637^[2][3] w Dąbrowie) – syn kasztelana wiślickiego Mikołaja Ligęzy i Elżbiety Jordanówny kasztelanki krakowskiej, I voto Stanisławowej Bonerowej. W 1590 w wieku 28 lat został kasztelanem czechowskim. W 1592 otrzymał od ojca starostwo żydaczowskie, zaś po jego śmierci objął 11 lipca 1603^[3] starostwo bieckie. W 1613 został kasztelanem żarnowskim, w 1614 starostą ropczyckim, a w 1619 kasztelanem sandomierskim. Pułkownik wojska powiatowego województwa sandomierskiego w 1624 roku^[4].

Dwukrotnie żonaty: po raz pierwszy z Elżbietą Kormanicką herbu Junosza (zm. 1602^[5]), córką kasztelana czechowskiego Auctusa i Anny z Lipnickich h. Hołobok^[1]; po raz drugi z Zofią Krasińską herbu Ślepowron (zm. 1642), córką wojewody płockiego Stanisława (zm. 1617)^[6] i jego drugiej żony, Anny Michowskiej herbu Rawicz. Dzięki zawartemu w 1584 małżeństwu z Elżbietą, wdową po Adamie Rzeszowskim, a następnie wykupowi pozostałych spadkobierców do 1605 stał się właścicielem całości Rzeszowa i otaczającego miasto klucza dóbr^[7].

Włości

Mikołaj Spytek Ligęza zostawił po sobie opinię dobrego gospodarza oraz hojnego fundatora kościołów, szpitali i przytułków dla biednych i starców, chociaż w dobrach swych stosował bezwzględnie uprawiany wyzysk feudalny i popadał w liczne konflikty z mieszczanami Biecza. W Rzeszowie ufundował klasztor oo. Bernardynów (1629) i szpital dla ubogich, w Głogowie natomiast kościół parafialny z dzwonnicą, szpital dla ubogich, oraz drewniany ratusz. Jedną z jego głównych inwestycji był zamek w Rzeszowie, który w pierwotnej formie powstał pod koniec XVI wieku, a następnie został gruntownie rozbudowany w 1620 w stylu Palazzo in fortezza. W latach 20. Ligęza ufortyfikował także okoliczne miejscowości budując szereg ziemno-drewnianych warowni m.in. w Mrowli, Świlczy, Krasnem i Malawie. Jako starosta biecki troszczył się o dokończenie rozpoczętego przez ojca dzieła odbudowy fortyfikacji miejskich. Na podstawie królewskiego zezwolenia z 17 maja 1630 r. zbudował klasztor i kościół reformatów w Bieczu (na miejscu dawnego zamku)^[8].

Działalność polityczna

Właściciel Rzeszowa miał spore ambicje polityczne. W 1616 roku wyznaczony został senatorem rezydentem^[9]. Uczestniczył w sejmach jako senator (zwłaszcza za panowania Zygmunta III Wazy), a wygłaszane przez niego mowy były uznawane przez współczesnych za godny naśladowania wzór^[10]. Dał się poznać jako dalekowzroczny i rozważny doradca polityczny. Popierając interesy kolejnych władców Ligęza otrzymywał od nich liczne beneficja i przywileje dla swoich miast. Prawdopodobnie „w podziękowaniu” od władcy otrzymał Głogów, a także liczne wolności po wielkim pożarze Rzeszowa w 1594. Na sejmie w Warszawie w styczniu 1635 roku przedstawił wniosek dotyczący przygotowania armii koronnej do walk przeciw Szwedom i Turkom^[11].

Działania zbrojne

Mikołaj Spytek Ligęza prowadził walki ze swoim sąsiadem i bratankiem Andrzejem Ligęzą, który dwukrotnie najechał Rzeszów (1603) paląc przedmieścia i zdobywając zamek. W odwecie Mikołaj złupił dobra krewniaka w Staroniwie i Zwięczycy. Konflikt wynikał prawdopodobnie ze sporu granicznego, a rozwiązany został dopiero wyrokiem sądu ziemskiego w Przeworsku, który wydał werdykt na korzyść Mikołaja^[12].

Starosta sandomierski walczył także ze słynnym awanturnikiem z sąsiedniego Łańcuta, Stanisławem Stadnickim „Diabłem” (1600-1605) oraz jego synem Władysławem (1617-1619^{[potrzebny przypis]}), który złupił Rzeszów na czele lisowczyków, przy czym bezpośrednią przyczyną konfliktu była rywalizacja między jarmarkami rzeszowskim i łańcuckim^[13]. W 1624 Ligęza skutecznie obronił przeprawę przez Wisłok w Rzeszowie przed czambułem tatarskim.

Śmierć i podział majątku

Ligęza zmarł w Dąbrowie Tarnowskiej w sierpniu 1637 w wieku 75 lat. Wedle swego życzenia został pochowany pod progiem kościoła bernardynów w Rzeszowie. Ponieważ jego synowie ze związku z Elżbietą Kormanicką zmarli w dzieciństwie^[14], swoją olbrzymią jak na owe czasy fortunę pozostawił dwóm córkom z małżeństwa z Zofią Krasińską – starszej Zofii Pudencjannie, która poślubiła w 1633 księcia Władysława Dominika Zasławskiego-Ostrogskiego, i młodszej Konstancji, od 1637 żonie Jerzego Sebastiana Lubomirskiego^[15]. Zgodnie ze sporządzonym przez Ligęzę aktem podziałowym, zatwierdzonym w Krakowie w 1631, Zofia otrzymała miasta Rzeszów (z zamkiem), Głowów i Sędziszów oraz 34 wsie i 25 folwarków (łącznie 351 łanów), natomiast Konstancja tylko jeden zamek w budowie, 25 wsi i 14 folwarków (razem 130 łanów)^[16]. Ponieważ Zasławski okazał się marnym zięciem, w swoim testamencie z 4 sierpnia 1637 Ligęza zezwolił Konstancji i jej mężowi dochodzić swoich praw przeciwko nierównemu podziałowi z 1631^[2]. Natychmiast po śmierci Ligęzy Zasławski zbrojnie zajął przyznane swej żonie Rzeszów, Głowów i Sędziszów, a także rodowe dobra Ligęzów Dąbrowę i Gorzyce, które należały do działu Konstancji, ale przypadły czasowo jej matce jako dożywocie. Po zwrocie tych ostatnich dóbr przez Zasławskiego w 1638 na mocy wyroku komisji sądowej wziął je z kolei zajazdem w 1640 Lubomirski i trzymał być może już do śmierci teściowej w 1642^[17]. Już po śmierci obu Ligęzianek (Konstancji w 1648 i Zofii w 1649) w 1653 Jerzy Lubomirski uzyskał od Zasławskiego cesję jego części latyfundium Mikołaja Spytka Ligęzy z Rzeszowem^[18].

Zobacz też

• Półkozic
• Rzeszów
• Historia Rzeszowa
• Publikacje Mikołaja Spytka Ligęzy w serwisie Polona.pl

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• ZbigniewZ. Anusik ZbigniewZ., Kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy (ok. 1563–1637) sprawy rodzinne i majątkowe. Przyczynek do genealogii i dziejów gorzyckiej linii rodziny Ligęzów herbu Półkozic, „Przegląd Nauk Historycznych”, 21 (1), 2022, s. 73–124, ISSN 1644-857X .
• AdamA. Boniecki AdamA., Herbarz polski: wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich, t. 14.1, Warszawa: Warszawskie Towarzystwo Akcyjne Artystyczno-Wydawnicze, 1911 .
• DariuszD. Kupisz DariuszD., Wojska powiatowe samorządów Małopolski i Rusi Czerwonej w latach 1572–1717, Lublin 2008 .
• WładysławW. Łoziński WładysławW., Prawem i Lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, wyd. 3, t. 2, Lwów 1913 .
• Malczewski J. Zamek w Rzeszowie, jego otoczenie i właściciele, Wyd. Libri Ressovienses, Rzeszów 1995, ISBN 902021
• AdamA. Przyboś AdamA., Udział szlachty bieckiej w życiu politycznym Rzeczypospolitej w XVI i XVII wieku, [w:] Nad rzeką Ropą. Szkice historyczne, WładysławW. Michalus (red.), Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1968 .
• Dział Historia na stronie internetowej urzędu miejskiego w Głogowie Małopolskim

Linki zewnętrzne

• Mikołaj Spytek Ligęza – dzieła w bibliotece Polona